Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.
Ο Γιόζεφ Μπόυς (1921-1986) με την πολυεπίπεδη καλλιτεχνική – πνευματική του δράση έχει σφραγίσει ανεξίτηλα τις αντισυμβατικές αναζητήσεις της σύγχρονης τέχνης.
Η ιδιαίτερη αναφορά στη συμβολή του στην παραγωγή εικαστικο-φιλοσοφικών συνθέσεων είναι απαραίτητη για την προσέγγιση του φαινομένου μετασχηματισμού της τέχνης και του ανθρώπου, που επεχείρησε, πάντοτε με οπτική του το μέλλον.
Ένα μέλλον που ειδικά στην πολύπαθη εποχή μας τείνει να προκύψει σε επιδημικές αγεωγράφητες εκτάσεις.
Στην ποικιλότροπη δομή και λειτουργία της υπερανήσυχης ανθρωπότητας, προσπάθησε με το έργο του και την εν γένει στάση του απέναντι στη Ζωή και την Τέχνη να δημιουργήσει κάτι σαν “ουράνιο τόξο” στην ανθρώπινη σκέψη και στο τραύμα, ίσως αθεράπευτο, της σύγχρονης κοινωνίας. Ένας απ’ τους πιο ενδιαφέροντες και πρωτοπόρους «καλλιτέχνες» ο Beuys, που η ευρύτητα της αντίληψης του και η ιδιάζουσα συμπεριφορά του αποκτά ιδιαίτερο βάρος σήμερα, που τα κάθε λογής τραύματα της μετα-καπιταλιστικής οικονομίας πλήττουν θανάσιμα την κοινωνία μας.
Το πολυεπίπεδο έργο του γίνεται εν δυνάμει αισθητικός φάρος στα αδιέξοδα της εποχής μας. (Είναι γνωστές από περιοδικά και φίλμς οι παράδοξες Actions του «Πώς να εξηγήσεις τα ζωγραφικά έργα σ’ έναν ψόφιο λαγό», “Ιφιγένεια / Τίτος Ανδρόνικος», “I like America and America likes me”, «Οργανισμός για άμεση δημοκρατία κατόπιν δημοψηφίσματος», “Zeitgeist” κ.α. Σημαντικό μέρος της ακραιφνούς δημιουργικότητας του είδα σε εκθέσεις του στο Harvard, στην Tate Gallery και στο Centre Pompidou.).
Ο Beuys κινήθηκε στον αγρό των Happenings-Συμβάντων, που ο ίδιος ονομάζει Actions-Πράξεις.
Η δραστηριότητά του έντονη, συχνά αμφισβητήσιμη, αλλά πάντοτε με την σφραγίδα του ντοκουμέντου. Δεν είναι τυχαίο ότι πρωταγωνίστησε με τις ευρηματικές συνθέσεις τις θεωρητικές αναζητήσεις- ανακοινώσεις- συζητήσεις του στην θεσμική έκθεση σύγχρονης τέχνης των Ντοκουμέντων (Documenta, Kassel) καθώς και σε πολλές διεθνείς διοργανώσεις για την σύγχρονη τέχνη στην Αγγλία και την Αμερική. Απ’τους λίγους στην πατρίδα του Γερμανία που αντιστάθηκαν στον εθνικοσοσιαλισμό του Γ’ Ράιχ και τον πόλεμο, αιρετικός καθηγητής γλυπτικής στην Ακαδημία Τεχνών του Dusseldorf, δημιουργός «περιβαλλόντων», και οικολογικός πολιτικός εκπρόσωπος του κόμματος των «πρασίνων», ενέτεινε με την προκλητικότητα, την αοριστία και τις μυστικιστικές “σαμανιστικές” ιδέες-πρότυπα του, την αλλαγή στον εικαστικό χώρο, ανθιστάμενος με την τέχνη του σε κατηγορίες και σύνορα κάθε λογής.
Επεδίωξε μια ουσιαστική διαλεκτική σχέση μεταξύ τέχνης και ζωής, οπτικοποίησε και πραγμάτωσε με τη ζωή και την τέχνη του τα αιτήματα του κινήματος fluxus-συνεχούς ροής στο οποίο από το 1963 ήταν πρωτεργάτης με διεθνή εμβέλεια. Σε αυτό το κλίμα ο Beuys αναδείχθηκε σαν η μεγαλύτερη καλλιτεχνική- ακτιβιστική προσωπικότητα, με δράσεις, εκθέσεις, εκδόσεις, διαλέξεις-συζητήσεις, παρεμβάσεις και διαμορφώσεις χώρων. Με τα υλικά του – στοίβες τσόχας, λίπος, μαλλί, χάλκινες πλάκες, χυτοσίδηρο, βασάλτη, ήχους, κείμενα και νέους συνδυασμούς από φόρμες που λιώνουν στο χώρο, διακήρυξε τις θέσεις του για μια νέα γλυπτική-πλαστική την Social Sculpture-Κοινωνική γλυπτική καθώς και τις ενδιαφέρουσες θεωρητικές του απόψεις, που τον εμφανίζουν σαν κήρυκα ενός δημιουργικού αναρχισμού, αν και η τέχνη του δεν ανήκει ή απέχει από –ισμούς. Οδηγημένος από μία αγωνιώδη συνείδηση και την ανάγκη να τρυπώσει μέσα στους φόβους και την μονομανία του, περιστρέφεται με την τέχνη του γύρω απ’ την υπόσχεση του καλλιτέχνη να επιτελέσει την ιδεατή, ελεύθερη, ατομικιστική και δημιουργική κοινωνία.
Στον κόσμο του πράξη και φαντασία μπορούν να ενωθούν. Τον ενδιαφέρει το φαινόμενο Ζωή – Θάνατος, Φύση – Άνθρωπος – Υλικά. Κατά την άποψή του η κοινωνία έχει τραυματιστεί απ’ τον υλισμό, την λογικοκρατία και την επιστημοσύνη και έχει αφοσιωθεί με τα εκφραστικά και θεωρητικά του μέσα στην πορεία να θεραπεύσει αυτό το κτύπημα. Τα συμπεράσματά του βέβαια δεν ήταν εξ ολοκλήρου νέα. Έχουν την γενεαλογία τους στον 19ο αιώνα, στα έργα των κορυφαίων συγγραφέων Novalis και Schiller, και είναι επεξεργασμένα με πειστική ένταση και λογική συνέπεια.
Ο Beuys βρήκε την καλλιτεχνική του ωριμότητα κατά την διάρκεια του οικονομικού θαύματος και της μεταπολεμικής καταναλωτικής κοινωνίας. Προσπάθησε να θεραπεύσει ενδεικτικά τουλάχιστον το τραύμα της σύγχρονης κοινωνίας με οπτικές αντικαταστάσεις, που αποτελούν ταυτόχρονα δίχτυ και συνδετικό κρίκο της πράξης και της φαντασίας.
Αναφέρει ενδεικτικά σε κείμενα του:
-Η Τέχνη είναι η μόνη επαναστατική ενέργεια. Μ’άλλα λόγια η κατάσταση μπορεί να αλλάξει μόνο με την ανθρώπινη δημιουργία.
-Πράγματι μπαίνεις σε μια ζώνη θανάτου όταν συναισθάνεσαι τον σύγχρονο πολιτισμό μας.
-Η κουλτούρα μας στηρίζεται όχι στις πνευματικές αξίες, αλλά στις οικονομικές δυνάμεις. Πρέπει όμως να αποκτήσουμε μια άλλη αντίληψη για τα οικονομικά. Μόνο απ’ την Τέχνη μπορεί να βγει αυτή η νέα αντίληψη όσον αφορά ότι χρειάζεται ο άνθρωπος, όχι με την όρεξη της σπατάλης, της κατανάλωσης, της πολιτικής και της ιδιοκτησίας, αλλ’ υπεράνω όλων σύμφωνα με την προαγωγή του πνευματικού καλού.
Ο Beuys ακόμη και σήμερα προκαλεί και ενοχλεί αλλά η αναζήτησή του για την μελλοντική εξέλιξη της τέχνης τον διασώζει σαν προφήτη, μεσολαβητή και πυξίδα για τις αντισυμβατικές καλλιτεχνικές τάσεις. Χρησιμοποίησε επίσης μυθολογικά στοιχεία, (πολλά από αρχαιοελληνικά κείμενα), φιλοσοφικά δεδομένα, ιδιαίτερα της Ηρακλείτειας φιλοσοφίας, χριστιανικά σύμβολα, ακόμη βοτανολογικά, ζωολογικά σχήματα, που ενέπνευσαν τα σχέδια του και εν γένει τις εικαστικές διατυπώσεις του, ενώ πίστευε σε ένα διευρυμένο αισθητήριο της ανθρώπινης διαίσθησης και της σκέψης. Με βάση του αυτό το αισθητήριο για την ανθρωπότητα και την κοινωνία είχε την βεβαιότητα ότι “Όλα γιατρεύονται” στην υπό μετασχηματισμό αναμενόμενη Κοινωνική αλλαγή.
