Του Αλέξανδρου Σταματουλάκη*
Α’ Βαλκανικός Πόλεμος: Οι Βούλγαροι έχουν καταλάβει τις Σέρρες και ξεχύνονται να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τηλεγραφεί στο διάδοχο-αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο: «Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα με την οποία διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν πρώτους τους Βουλγάρους εις Θεσσαλονίκην». Ο Κωνσταντίνος ήθελε να βαδίσει προς το Μοναστήρι κι όχι προς τη Θεσσαλονίκη, που κινδύνευε να καταληφθεί από τους Βουλγάρους. Γιατί; Έτσι τον προέτρεπε ο αδελφός της γυναίκας του Σοφίας, ο Κάιζερ; Ήταν οι φίλοι του έμποροι που έδρευαν στο Μοναστήρι;
Στα 1897 η Ελλάδα έβγαινε ηττημένη και κατεστραμμένη από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το κίνημα στο Γουδί το 1909 φέρνει το Βενιζέλο στα πράγματα κι αρχίζει μια περίοδος αναδημιουργίας και αναγέννησης που οδήγησε στο διπλασιασμό της Ελλάδας.
Το καλοκαίρι του ’12 τα Βαλκάνια ήταν πάλι σε αναβρασμό μετά από σφαγές σλάβικων πληθυσμών από τους Τούρκους. Η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βουλγαρία είναι επί ποδός πολέμου. Ο βούλγαρος πρωθυπουργός προτείνει στην Ελλάδα, για να την πάρει με το μέρος του, να τον καλύψει πολιτικοστρατιωτικά στρατιωτικά και οι Κρήτες βουλευτές να εισέλθουν στην ελληνική Βουλή. Ουσιαστικά ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η Ελλάδα διστάζει. Η Βουλγαρία δηλώνει πως θα κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία έστω και χωρίς τη βοήθεια της Ελλάδας. Η Ελλάδα το ξανασκέφτεται.
Η Τουρκία καλεί σε επιστράτευση στις 5 Σεπτεμβρίου. Το ίδιο κάνουν και οι Βαλκάνιοι. Σε πέντε μέρες υπογράφεται μια ελληνοβουλγαρική συμμαχία στη Σόφια. Σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία η Ελλάδα θα έστελνε 120.000 στρατό και ο στόλος της θα «καθάριζε» στο Αιγαίο. Η Βουλγαρία με 300.000 στρατό (Πρώσοι των Βαλκανίων) θα εγγυούνταν την είσοδο των βουλευτών της Κρήτης στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Αρχές Οκτώβρη οι τρεις βαλκανικές χώρες δίνουν νότα-τελεσίγραφο στο σουλτάνο για μεταρρυθμίσεις στα Βαλκάνια. Εκείνος προσπαθώντας να κρατήσει την Ελλάδα ουδέτερη της δίνει την Κρήτη. Ο Βενιζέλος δηλώνει και απορρίπτει την πρόταση: «Από αυτήν την στιγμή η Κρήτη αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού εδάφους».
Στις 4 Οκτωβρίου του 1912 η Τουρκία κηρύσσει τον πόλεμο σε Σερβία, Μαυροβούνιο και Βουλγαρία και την επομένη η Ελλάδα πιστή στις συμφωνίες κάνει το ίδιο για την Τουρκία. Οι ελληνικές δυνάμεις περνούν τα σύνορα κοντά στη Μελούνα και βαδίζουν προς την Ελασσόνα. Η ανδρεία του στρατού καλύπτει την έλλειψη επιτελικού σχεδίου (Δούσμανης, Μεταξάς), αλλά με μεγάλες απώλειες. Στο πρώτο εξαήμερο του πολέμου απελευθερώνονται τα Σέρβια, η Κοζάνη, τα Γρεβενά, η Κατερίνη. Οι Βούλγαροι παίρνουν τις Σαράντα Εκκλησιές, οι Σέρβοι τα Σκόπια. Σε μια βδομάδα ανατρέπουν σκλαβιά αιώνων.
Ο Κωνσταντίνος αγνοεί τα αγωνιώδη τηλεγραφήματα του Βενιζέλου και δε θέλει να βαδίσει προς τη Θεσσαλονίκη. «Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου. Εκτός αν μου το απαγορεύσετε» τηλεγραφεί στο Βενιζέλο. Κι εκείνος: «Σας το απαγορεύω» και στέλνει το βασιλιά Γεώργιο στην Κοζάνη. Ωστόσο ο Κωνσταντίνος εξακολουθεί και κινείται με ρυθμό χελώνας. Απελευθερώνει τη Βέροια στις 16 Οκτωβρίου και στις 19 αρχίζει η μάχη των Γιαννιτσών. Την κερδίζει την επομένη. Οι Τούρκοι παθαίνουν πανωλεθρία, αλλά ο Κωνσταντίνος τους αφήνει να φύγουν. Αυτοί καταστρέφουν τη γέφυρα του Αξιού.
Στο μεταξύ, στις 18 Οκτωβρίου το τορπιλοβόλο του Βότση έχει μπει στο Θερμαϊκό και κάτω από τα κανόνια των Τούρκων βυθίζει το «Φετίχ Μπουλέν», σοβαρό αμυντικό στήριγμα των Τούρκων.
Η βραδύτητα του Κωνσταντίνου συνεχίζεται. Στις 25 Οκτωβρίου οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων με τον εκπρόσωπο του τούρκου αρχιστράτηγου Ταξίν Πασά παρουσιάζονται στον Κωνσταντίνο κι αρχίζουν διαπραγματεύσεις. Ο Κωνσταντίνος συνεχίζει την ύποπτη κωλυσιεργία του. Ο Βενιζέλος του τηλεγραφεί: «Παραγγέλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής».
Ο Ταξίν απορρίπτει τις προτάσεις του Κωνσταντίνου κι αυτός δίνει εντολή στο στρατό να βαδίσει ενάντια στη Θεσσαλονίκη. Το ιππικό του συναντάει 32 χιλιόμετρα έξω από την πόλη ένα μικτό σερβοβουλγάρικο απόσπασμα κι από πίσω ακολουθεί η βουλγαρική στρατιά. «Ευχαριστούμε, δε χρειαζόμαστε βοήθεια» είναι το μήνυμα του Κωνσταντίνου στους Βούλγαρους, αλλά αυτοί παριστάνουν τον κουφό. Τελικά οι Τούρκοι παραδίνονται άνευ όρων και ο Κωνσταντίνος εξουσιοδοτεί το Δούσμανη και το Μεταξά να υπογράψουν την παράδοση της πόλης. Στις 27 Οκτωβρίου με ειδικό τρένο μπαίνει στην πόλη και δέχεται τις αρχές. Οι Βούλγαροι ζητούν -και γίνεται δεκτό- να μπει στην πόλη για ξεκούραση ένα μικρό απόσπασμα. Αργότερα θα δημιουργήσει προβλήματα και θα δημιουργηθούν συμπλοκές.
Ο ελληνικός στόλος απελευθερώνει τα νησιά του Αιγαίου εκτός από τα Δωδεκάνησα που τα κατέχουν οι Ιταλοί. Οι Βούλγαροι μπαίνουν στην Τσατάλτζα έξω από την Κωνσταντινούπολη. Στις 20 Νοεμβρίου 1912 υπογράφεται η ειρήνη μεταξύ Τουρκίας με Βαλκάνιων συμμάχων. Η Ελλάδας πολεμάει ακόμα. Στις 21 Φεβρουαρίου 1913, αφού προηγήθηκε η αιματηρή μάχη του Μπιζανίου –οχυρό που είχε σχεδιαστεί από το γερμανό στρατηγό Γκολτζ- πέφτουν στα ελληνικά χέρια τα Γιάννενα. Είναι το ουσιαστικό τέλος του πρώτου βαλκανικού πολέμου που οδήγησε στο διπλασιασμό της Ελλάδας.
*Γιατρός, συγγραφέας, ραδιοτηλεοπτικός παραγωγός, πρώην Δήμαρχος Αμπελοκήπων για τρεις τετραετίες. Ζει στη Θεσσαλονίκη.
