Κωνσταντίνος Φάης: «Ηρακλής & Αχελώος»

Επιμέλεια: Εύα Πετροπούλου Λιανού

Έχει καταστεί σαφές από μέρους μου ότι όσο περνάει ο καιρός, ο #μύθος του πανελλήνιου ήρωα, θα αποκτά ιστορική υπόσταση, απαρεγκλίτως με γνώμονα την #Ελληνορωμαϊκή_γραμματεία και παρακαταθήκη γενικώς. Ως εκ τούτου, εδώ βλέπετε την αναπαράσταση της μάχης ανάμεσα στον ήρωα και τον αρχηγό όλων των ποταμίων θεών, τον Αχελώο. Ο τελευταίος στην οφιόμορφη εκδοχή του, ως ‘’αἰόλος δράκων ἑλικτός’’ και ‘’ποταμοῦ σθένος’’ και από την άλλη ‘’ὁ κλεινὸς Ζηνὸς Ἀλκμήνης τε παῖς’’, ο οποίος ‘’τόξα καὶ λόγχας ῥόπαλόν τε τινάσσων’’. Αγωνοδίκης της μονομαχίας, η ‘’Κύπρις’’, ήτοι η #Αφροδίτη. Ο Ηρακλής και εδώ, φέρει #Μυκηναϊκή περιβολή με την γνωστή σε όλους οδοντόφρακτη περικεφαλαία, με ψηλό και μακρύ λοφίο, το περίφημο τόξο του, το ρόπαλο και φυσικά την #λεοντή του. Η σκηνοθεσία για το έργο μου, βασίζεται στην διάσημη σύνθεση του Μονεγάσκου γλύπτη #Francois_Joseph_Bosio, αποτίοντας κατά αυτόν τον τρόπο φόρο τιμής εις διπλούν, αφενός στην μυθική καταβολή των #Μονεγάσκων στα του Ηρακλέους Μονοίκου, αφετέρου στον ρόλο του ήρωα στην νεότερη ιστορία μέσα από το πρίσμα του #Διαφωτισμού και της #Αναγέννησης. Το αριστοτεχνικό σύμπλεγμα δημιουργήθηκε το έτος 1824 εν Παρισίοις και από το 1992 βρίσκεται στην συλλογή του #Μουσείου_του_Λούβρου.

Η παράδοση μας λέει πως αιτία για την σύγκρουση τους αποτέλεσε η διεκδίκηση της Δηιάνειρας, θυγατέρα του βασιλέως της Αιτωλίας στην #Καλυδώνα, του Οινέα καθώς επίσης και μετέπειτα συζύγου του ήρωα. Σημειώστε πως η #Δηιάνειρα, ‘’εξασκούσε την τέχνη του πολέμου πάνω σε άρμα’’. Στην κλασική εκδοχή της μάχης -σε αυτήν δηλαδή που ο Αχελώος έχει λάβει την μορφή ταύρου/‘’ὑψίκερω τετραόρου φάσμα ταύρου’’- ο Ηρακλής του ξερίζωσε το ένα κέρας. Ηττημένος πλέον του το ζήτησε πίσω, δίνοντας ως αντάλλαγμα στον Ηρακλή το κέρας της Αμαλθείας, το οποίο είχε πάρει από την κόρη του Ωκεανού #Αμάλθεια. Περνώντας τώρα στο φάσμα της Ρωμαϊκής ποίησης, καθοριστικής σημασίας θεωρείται η σύνδεση του Αυγούστου με τον Ηρακλή από τον #Οβίδιο στις #Μεταμορφώσεις, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο μοτίβο της αποθέωσης αρκετά διαδεδομένη στην λογοτεχνία της αυτοκρατορικής εποχής. Τούτων λεχθέντων λάτρεψα την γλαφυρή περιγραφή της μάχης, με τον Αχελώο να μεταμορφώνεται συνεχώς για να νικήσει τον Ηρακλή και τον τελευταίο να τον χλευάζει, προτάσσοντας την εμπειρία του στις μάχες με τέρατα μεγαλύτερα και πιο δυνατά από αυτόν:

Ήταν η ασχολία των ημερών της κούνιας μου να στραγγαλίζω καλύτερα φίδια από εσένα – και παρόλο που το μεγάλο σου μήκος μπορεί να ξεπερνάει όλα τα είδη του δικού σου, πόσο μικρό μέρος αυτού του φιδιού της Λερναίας θα ήσουν εσύ – ένα φίδι; Μεγάλωνε από τις πληγές που του έκανα και κάθε φορά που έκοβα ένα κεφάλι από το λαιμό του, δύο μεγάλωναν εκεί στη θέση του ενός, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η δύναμή του. Αυτό το πλάσμα, λοιπόν, που ξεχειλίζει από δυνατά φίδια, που ξεπήδησε από το θάνατο και ευδοκιμεί στην καταστροφή, το κατέστρεψα. – Τι νομίζεις ότι θα απογίνεις εσύ, μεταμφιεσμένος έτσι σε δόλια μορφή φιδιού, κρατώντας ένα δανεικό όπλο που δεν είναι δικό σου;!’’

Οι μεταμορφώσεις υπήρξαν από τα αγαπημένα θέματα του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, κάτι το οποίο αντανακλάται και στην σωζόμενη γραμματεία. Όμως οι μυθογράφοι και οι συγγραφείς γενικότερα της Κλασικής και Ελληνιστικής αρχαιότητας, διέκριναν στους μύθους των μεταμορφώσεων ενδεδυμένους πυρήνες ιστορικότητας, με σαφή υπόμνηση σε ηθικά και φυσικά θέματα. Ως εκ τούτου ο #Διόδωρος_ο_Σικελιώτης, επιχειρώντας να δώσει μια πραγματιστική διάσταση στον μύθο, αναφέρει πως θέλοντας ο Ηρακλής να προσφέρει υπηρεσία στους Καλυδώνιους, εξέτρεψε τον ποταμό Αχελώο και φτιάχνοντας μια άλλη κοίτη για αυτόν ανέκτησε μια μεγάλη έκταση γόνιμης γης. Οι ποιητές υποδηλώνουν ‘’ασαφώς’’ μέσα από το κέρας του Αχελώου, το ρεύμα που διέτρεχε την διώρυγα και με τα μήλα, τα ρόδια και τα σταφύλια, την εύφορη γη που ποτιζόταν από το ποτάμι και το πλήθος των καρποφόρων φυτών του. Επιπλέον, συνεχίζει ο αρχαίος συγγραφέας, λεγόταν τότε ότι η φράση «κέρας της Αμάλθειας», χρησιμοποιούνταν για να υποδηλώσει κάτι το άκαμπτο και σκληρό (α-μαλακιστία), με την οποία φανερώνεται το ‘’τεταμένο σθένος του ανθρώπου που κατασκεύασε το έργο.’’ Σύγχρονες προσεγγίσεις του όρου, αναφέρουν πως ‘’η ιδέα της δύναμης του Ηρακλή υποδηλώνεται τόσο από το όνομα Αμάλθεια, το πρώτο μέρος του οποίου είναι το ίδιο με εκείνο της αμαλακιστίας («σκληρότητα») όσο και από το σκληρό πράγμα που είναι ένα κέρας – μια πολύ ευφάνταστη σύλληψη.’’ (Loeb 1935). Μία παρεμφερή ερμηνεία έχουμε και από τον γεωγράφο #Στράβωνα, ο οποίος αποδίδει τον μύθο στον Αχελώο ως αντικείμενο ένοπλης διαμάχης ανάμεσα στους Αιτωλούς  και τους Ακαρνάνες, λόγω συχνής αλλαγής της κοίτης του ποταμού και άρα των συνόρων τους και στην παρέμβαση του Ηρακλέους με το γνωστό αποτέλεσμα.

Εν ολίγοις, η οποία προσπάθεια ιστορικής προσέγγισης, συσχετίζει την νίκη του Ηρακλή με την κατασκευή αντιπλημμυρικών και αποστραγγιστικών έργων στην Παραχελωίτιδα περιοχή.

Σχετικά με την Αμάλθεια βεβαίως, ο #Παλαίφατος μας ‘’πληροφορεί’’ πως…στην πραγματικότητα ήταν μία ευπαρουσίαστη ιδιοκτήτρια πανδοχείου της εποχής, η οποία φιλοξένησε τον Ηρακλή και τον Ιόλαο. Λέγεται επίσης πως ο #Ιόλαος…κάποια στιγμή της άρπαξε τα κέρδη, τα οποία είχε τοποθετήσει μέσα σε ένα κέρατο. Εξου και ο μύθος με το κέρας και τα αγαθά που αυτό περιέχει.

Η εν λόγω αναπαράσταση έλαβε χώρα με #σινική_μελάνη σε χαρτί Daler Rowney πυκνότητας 120 γραμμαρίων ανά τετραγωνικό μέτρο.