Χρήστος Δρούζας: “…ας παραμείνουμε αισιόδοξοι. Γιατί σε κάθε δύσκολη περίοδο η συλλογικότητα και η δημιουργικότητα ήταν η λύση!”

Πρόβα σε ανοιχτό χώρο από καλοκαιρινή περιοδεία στην Γερμανία με τους Sonato Tzigano. © Nicole Andelman

Ποιά είναι η πρώτη σας Μουσική ανάμνηση; Πολύ ωραία ερώτηση, χρειάστηκε να σκεφτώ αρκετά για να το βρω! Ήταν η μουσική από ένα κινούμενο σχέδιο/animation. Πρέπει να ήμουν πέντε. Θυμάμαι ότι δεν ήξερα να γράφω. Μέχρι τότε στο σπίτι και στο οικογενειακό αυτοκίνητο ακούγαμε πολύ συχνά μουσική αλλά το soundtrack του Area88 η πρώτη εισβολη “σκληρής μουσικής” στην ζωή μου.

https://www.youtube.com/watch?v=IlG-IX6Z8kw&ab_channel=LeanderBehal – Μουσική από τους τίτλους τέλους της ταινίας “From Cradle to the Grave” του Leander Behal.

Περιγράψτε μας τη μέχρι σήμερα πορεία σας στη μουσική. Υπήρξαν επιρροές καθοριστικές θετικές ή αρνητικές; Μεγάλωσα στην Ερμιόνη Αργολίδας. Δυστυχώς οι μουσικές μου εμπειρίες και ευκαιρίες μέχρι τα δεκαοχτώ ήταν περιορισμένες. Γι’ αυτό θεωρώ ότι την καθοριστικότερη επιρροή στη μουσική μου πορεία την άσκησαν οι δασκάλες (Ουρανία, Σούλα, Μαριάννα) του τοπικού ωδείου, οι καθηγητές (Ελένη, Νικιφόρος) του τοπικού λυκείου και οι φίλοι που μοιραστήκαμε τις πρώτες μουσικές αναζητήσεις σε μια εποχή και περιοχή χωρίς internet και δισκάδικο. Στη συνέχεια πήγα στην Αθήνα για να σπουδάσω μηχανολογία. Παράλληλα ξεκίνησα μουσικές σπουδές. Εκεί είχα την τύχη να συναντήσω δύο από τους ανθρώπους που με βοήθησαν πάρα πολύ να καταλάβω την τέχνη των ήχων αλλά και να καταφέρω να σταθώ επαγγελματικά στην μουσική σκηνή της πόλης: Ο καθηγητής μπάσου Γιάννης Άννινος και ο καθηγητής σύνθεσης Ευάγγελος Κοκκόρης. Για εννιά χρόνια συνέθετα, ενορχήστρωνα και συμμετείχα σε πολλές παραστάσεις: από παιδικά θεατρικά μέχρι μεταμεσονύκτια κέντρα και από μικρά τζαζ στέκια μέχρι μεγάλες σκηνές. Για επτά χρόνια δίδασκα στο ωδείο Φίλιππος Νάκας και γενικά δεν έχανα ευκαιρία να γνωρίζω την μουσική σε κάθε πιθανή της διάσταση.
Το επόμενο βήμα με βρήκε στο Παρίσι όπου τελείωσα διεύθυνση ορχήστρας στην École Normale de Musique de Paris “Alfred Cortot”. Είχα επίσης την ευκαιρία να μελετήσω και να δουλέψω με τον μαέστρο Adrian MacDonell ο οποίος αποτελεί σίγουρα την μεγαλύτερη επιρροή στην μουσική μου πορεία. Εκτός ότι μοιράστηκε μαζί μου μια πολύ βαθιά ματιά σε αρκετά μουσικά αριστουργήματα, με βοήθησε να σταθώ στο podium του μαέστρου και με έμαθε να επικοινωνώ με τους μουσικούς της ορχήστρας.
Το τελευταίο βήμα με έχει βρει στη Γερμανία όπου, εκτός από τις άλλες μουσικές δραστηριότητες, δούλεψα στην Piranha Records AG ως υπεύθυνος συναυλιών στη μεγαλύτερη διεθνής συνάντηση επαγγελματιών της κλασικής μουσικής: Classical:NEXT. Τα τελευταία χρόνια κάνω διδακτορικό στο πολυτεχνείο του Βερολίνου με θέμα: “Περί της οπτικής επιρροής στην ακουστική αντίληψη” υπό την επίβλεψη του καθηγητή Stefan Weinzierl.

Ποιον καλλιτέχνη θαυμάζετε και με ποιον Μουσικό θα θέλατε να βρεθείτε επί σκηνής; Δύσκολα θα μπορούσα να ξεχωρίσω κάποια/κάποιον, αλλά μπορώ να σας περιγράψω όλους όσους θαυμάζω: Είναι αυτοί που αγκάλιασαν την μουσική σε όλες της τις μορφές χωρίς να περιορίζονται σε πλαίσια και όρια. Αυτές και αυτοί που έβαλαν την τζαζ στην κλασική, που έμπλεξαν την μουσική των χωρικών με αυτή της εκκλησίας, που πέρασαν δυτική αρμονία κάτω από ανατολίτικες μελωδίες και παίζουν εξίσου με την σιωπή και τον θόρυβο, τόσο μέσα από ένα πιο προσωπικό τρόπο, σαν κάποιους από τους ρεμπέτες, όσο και μέσα από έναν πιο “ακαδημαϊκό” δρόμο, σαν κάποιους από τους “κλασσικούς”. Αυτές και αυτούς που η μουσική τους μιλάει για την πραγματικότητα στην οποία έζησαν. Έτσι κι εγώ θα ήθελα να τους μοιάσω, να γράψω για αυτό που ζούμε τώρα και να παίξω για τους ανθρώπους γύρω μου.
Μπορεί να φανεί αστείο αλλά περισσότερο από όλα θα ήθελα να ξαναβρεθώ στην σκηνή με τους δύο καλούς μου φίλους και συνεργάτες, τον Δημήτρη “Πάπια” Σκούρτη και τον Γιώργο Κοκκινάρη. Να υπάρχει και πάλι μια γεμάτη και ζεστή αίθουσα με ανθρώπους που διασκεδάζουν. Να συνεχίσουν τα festival και οι συναυλίες.

Πρόβα με την Α.Σ.Ο.Ν. στο studio C
στο ραδιομέγαρο της ΕΡΤ

Πώς σας επηρέασε η όλη κατάσταση με την πανδημία και το lockdown σε επαγγελματικό επίπεδο; Ποιά σχέδια σας αναβλήθηκαν ή ακυρώθηκαν; Το 2020 θα ήταν μία πολύ δημιουργική χρονιά: Ήδη από τα Χριστούγεννα ήμασταν σε διαδικασία παραγωγής της παράστασης “After Death Identity” https://kokkinaris.com/projects/after-death-identity/. Είναι μια μουσική performance για σόλο κοντραμπάσο και φώτα που κινείται στα όρια του μουσικού θεάτρου και την οποία θα ερμηνεύσει ο Γ. Κοκκινάρης. Αποτελεί ένα μεγάλο project στο οποίο δουλέψαμε στενά από το καλοκαίρι του 2018: σύλληψη, σύνθεση, πρόβες, γύρισμα trailer και διαφημιστικών σποτ. Έχει αφετηρία το ποίημα του Καβάφη “Μύρης, Αλεξάνδρεια 330 π.χ.” και πραγματεύεται τον θάνατο και την εικόνα/ταυτότητα που αφήνουμε πίσω. Σχεδόν από (κακή!) τύχη, η καλλιτεχνική μας αναζήτηση έφτασε να είναι πολύ επίκαιρη την εποχή μιας πανδημίας.
Μία άλλη συναυλία που περίμενα πάρα πολύ, ακυρώθηκε μόλις για τρεις εβδομάδες. Θα είχα την ευκαιρία να διευθύνω ξανά την Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (Α.Σ.Ο.Ν.) στην συναυλία “Ο νεαρός και ο ευγενής” (Ωδείο Αθηνών): δύο κονσέρτα με σολίστ τους Τίτο Γουβέλη (πιάνο) και την Βιργινία Αμαριωτάκη (κιθάρα) ενώ το πρόγραμμα θα έκλεινε ένα δικό μου έργο.
Τέλος, η πανδημία χάλασε την προγραμματισμένη μας Ευρωπαϊκή βόλτα (με στάση και στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ Αθήνας) με το σχήμα Adirjan [http://adirjan.com/ ] με τους οποίους παίζουμε σε όλη την Γερμανία τα τελευταία χρόνια και έχουμε έδρα το Βερολίνο.

Συναυλία με τους Adirjan στο SO36
© Kostas Stamoulis

Ποια η θέση του μουσικού σήμερα; Πώς επιβιώνει η μουσική την εποχή της πανδημίας; Δυστυχώς η μουσική, οι μουσικοί και η τέχνη γενικά, περνάνε μία δύσκολη φάση σε όλο τον κόσμο και κυρίως στην Ελλάδα. Η μουσική με δυσκολία επιβιώνει ενώ οι μουσικοί δεν επιβιώνουν! Οι ευκαιρίες για να “βγει το μεροκάματο” μέσα στην πανδημία είναι ανύπαρκες, όπως και η κρατική στήριξη. Τα μέτρα φωτογραφίζουν συγκεκριμένες ομάδες καλλιτεχνών, φορείς και εταιρείες: Αναθέσεις χωρίς διαγωνισμούς, πλατφόρμες και μητρώα δυσχρηστά και ακαταλαβίστικα που θυμίζουν δυστοπικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας και κυβερνητικές οδηγίες που υπολείπονται ξεκάθαρη ερμηνεία. Τον μουσικό καμβά της οικονομικής απόγνωσης και του ολικού αποπροσανατολισμού συμπληρώνουν οι άμεσες και έμμεσες προσβολές για μαύρη εργασία και ότι η μουσική δεν είναι “κανονική δουλειά”. Και όλα αυτά μέσα από μία κρατική ρητορική που σκοπό έχει τον εντυπωσιασμό και όχι – φυσικά – την ουσιαστική στήριξη της μουσικής, της τέχνης και του πολιτισμού.

Άρα είναι όλα μαύρα; Έχουν φτάσει οι μουσικοί στο σημείο χωρίς επιστροφή; Αλήθεια είναι ότι αρκετοί τους τελευταίους μήνες έχουν παρατήσει την μουσική τους εργασία και έχουν βρει πρωινή δουλειά (συνήθως ανειδίκευτοι σε αποθήκες, εργοστάσια ή στην εστίαση). Ταυτόχρονα όμως μέσα στην καραντίνα οι μουσικοί και οι άλλοι καλλιτέχνες πολιτικοποιήθηκαν γρήγορα και έντονα. Ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος είναι σήμερα πιο ενεργός από ποτέ. Η συγκέντρωση του Support Art Workers τον περασμένο Μάιο ήταν η μεγαλύτερη διαμαρτυρία καλλιτεχνών στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας. Και έτσι, για κάποιες/ους συναδέλφους κερδήθηκε η συμμετοχή στο επίδομα στήριξης.
Προσωπικά πιστεύω ότι αυτή η εποχή δίνει μια μεγάλη ευκαιρία για τον μουσικό κλάδο (τους μουσικούς και τους υπόλοιπους εργαζόμενους στον τομέα): Να επιστρέψουμε στα φεστιβάλ, τις σκηνές και τα μαγαζιά που ανοίγουν με νέα συλλογικά αιτήματα για την πληρωμή, την ασφάλεια και την ποιότητα της εργασίας μας. Να ξεκινήσει και πάλι η συζήτηση για συλλογική σύμβαση εργασίας και κατώτατες πληρωμές ανάλογα με χώρο εργασίας. Να την ξεκινήσουμε εμείς αυτή την συζήτηση, όχι μόνο όταν μας καλεί ο μουσικός σύλλογος ή το σωματείο μας, αλλά και μεταξύ μας: στις παρέες μας, με τους/ις συναδέλφους/ισσες και σε ομάδες αλληλοπληροφόρησης και αλληλεγγύης.
Και φυσικά η νέα εποχή που ζούμε ανοίγει νέους δρόμους: Νέο υλικό και νέα μέσα για νέες ιδέες και νέα έργα. Ταυτόχρονα όμως αναδεικνύει και την αξία των παλιών: Όλοι το φανταζόμασταν σε ένα βαθμό, αλλά πραγματικά ποιος θα το πίστευε, ότι θα ήταν τόσο δύσκολο να ζήσουμε χωρίς ζωντανή μουσική και να δημιουργήσουμε χωρίς ανθρώπινη επαφή;
Και καθώς η πραγματικότητα διαμορφώνεται έτσι, ας παραμείνουμε αισιόδοξοι. Γιατί σε κάθε δύσκολη περίοδο η συλλογικότητα και η δημιουργικότητα ήταν η λύση!

https://www.youtube.com/watch?v=T6Mjymo3oqA – Μελοποίηση του του ποιήματος “Παντούμ” του Γ. Σεφέρη για 4 φωνές και looper.

Γιατί χρειάζεται η μουσική παιδεία; Είναι πολυτέλεια ή ανάγκη; Όπως έδειξε η περίοδος καραντίνας η τέχνη είναι ένα βασικό αγαθό, ακόμα και αν το εξετάσουμε με καταναλωτικούς όρους. Προσπαθήστε να φανταστείτε τους τελευταίους μήνες χωρίς μουσική, ταινίες, σειρές και βιβλία. Οπότε θα έλεγα ότι μόνο πολυτέλεια δεν είναι!
Συνεπώς χρειάζεται ένα σύστημα εκπαίδευσης που να μπορεί να προσφέρει τους καλλιτέχνες που χρειαζόμαστε σαν κοινωνία, ένα κοινωνικό σύστημα που να υποστηρίζει την τέχνη και τους ανθρώπους που δουλεύουν σε αυτή, καθώς και ένα σύστημα παιδείας το οποίο προσφέρει σε όλες και όλους τα εργαλεία για να απολαύσουν ένα μουσικό έργο. Είναι κρίμα να μην σου αρέσει ένα μουσικό είδος επειδή δεν είχες την ευκαιρία να έρθεις κοντά στο ύφος και τον πολιτισμό που φέρει. Και ναι σίγουρα, δεν είναι όλα για όλους αλλά ταυτόχρονα “καλή μουσική” υπάρχει σε όλα τα στυλ και σε όλες τις άκρες του κόσμου. Ας τους δώσουμε μια ευκαιρία σε προσωπικό επίπεδο και ας απαιτήσουμε ένα σύστημα παιδείας που θα μας προσφέρει τις ευκαιρίες αυτές σε συλλογικό επίπεδο.
Προσωπική μου γνώμη είναι ότι η τέχνη σήμερα αντιμετωπίζεται “σαν την μπάλα”: Όπως βλέπεις μπάλα αλλά δεν παίζεις μπάλα και βλέπεις στίβο αλλά δεν πας για τρέξιμο, έτσι μαθαίνεις να ακους μουσική αλλά να μην μαθαίνεις ένα μουσικό όργανο και να πηγαίνεις θέατρο αλλά να μην κάνεις θέατρο. Και αυτό είναι θέμα παιδείας και εκπαιδευτικής επιλογής.

Υπάρχουν Έλληνες αξιόλογοι μουσικοί, με μουσική κατάρτιση και γνώσεις; Φυσικά! Τόσο στον Ελλαδικό χώρό αλλά και στον κόσμο ολόκληρο η μουσική καλπάζει τα τελευταία χρόνια (με εξαίρεση ίσως τους τελευταίους μήνες). Οι δυνατότητες που έχει δώσει η τεχνολογία στην καταγραφή και επεξεργασία μιας μουσικής ιδέας και ενός ήχου, καθώς και η συνειδητοποίηση και μετάδοση εκπαιδευτικών τεχνικών έχει φτάσει τις δυνατότητες δημιουργίας σε επίπεδα που μέχρι πριν λίγα χρόνια φάνταζαν απλησίαστα.
Παρόλα αυτά δεν είναι όλα ρόδινα. Αντιθέτως η έλλειψη ουσιαστικής υποστήριξης της τέχνης και των ανθρώπων που ζουν από αυτή κάνει το άμεσο μέλλον να φαίνεται δυσοίωνο. Οι αξιόλογοι/ες νέοι/ες μουσικοί δεν έχουν βήμα να δείξουν την δουλειά τους και ευκαιρίες να συναντηθούν και να εξελίξουν τις ιδέες τους εξαιτίας της συνεχής προβολής και προώθησης συγκεκριμένων “αρίστων” (καλλιτεχνών και μουσικών ειδών / ρευμάτων) από την κυρίαρχη ιδεολογία και τα ΜΜΕ.
Κόντρα σε αυτή την στάση, θα μας προέτρεπα να ψάξουμε να βρούμε την έμπνευση και να δώσουμε προσοχή στον διπλανό μας και σε αυτό που εμείς έχουμε ανάγκη να πούμε. Οι αξιόλογοι/ες μουσικοί μπορεί να βρίσκονται δίπλα μας, στο διπλανό αναλόγιο, στην τάξη των παιδιών μας ή στο παγκάκι που μόλις προσπεράσαμε. Είναι δική μας ευθύνη τόσο να τους ανακαλύψουμε όσο και να βρούμε αυτό που εμείς θέλουμε να πούμε (σαν άτομα, σαν κοινωνικό σύνολο ή σαν τάξη). Πιστεύω ότι αυτό το κυνήγι είναι η αρχή του δρόμου για την σωστή επαγγελματική κατάρτιση και τη μουσική γνώση. Πιστεύω πως πολλοί νέοι/ες μουσικοί βαδίζουν ήδη σε αυτό το μονοπάτι.

Ηχογράφηση με την τεχνική green-screen στην ανηχοϊκή αίθουσα του πολυτεχνείου του Βερολίνου με τους Γ. Τσαμπουνάρη,
B. Effmert και Σ. Μπαλτάτζη

Ποια είναι τα μελλοντικά μουσικά σας σχέδια; Αρχικά θα ήθελα να επανεκκινήσω τα μουσικά σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν την προηγούμενη χρονιά, τα οποία σας ανέφερα πρωτύτερα. Και όσο αυτά είναι μετέωρα, προσπαθώ να συγκεντρωθώ στο επόμενο βήμα του διδακτορικού. [https://berlin-open-lab.org/portfolio/on-the-visual-influence-on-room-acoustical-impression/ ]. Τον επόμενο μήνα θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος γύρος πειραμάτων. Οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία, με την χρήση πολύ ισχυρών γυαλιών virtual reality (Varjo Pro-2) και ακουστικά υψηλής ακρίβειας, να δουν τέσσερα αποσπάσματα από μια εικονική συναυλία. Κατά την διάρκεια της παράστασης οι καλεσμένοι καλούνται να απαντήσουν ένα ερωτηματολόγιο (το οποίο εμφανίζεται και αιωρείται πάνω από την εικονική σκηνή) με 20 αντικείμενα που αφορούν την μουσική, την ακουστική και την οπτική εντύπωση της συνολικής εμπειρίας. Με την βοήθεια του Γιώργου Τσαμπουνάρη ηχογραφήσαμε και βιντεοσκοπήσαμε (με χρήση green-screen) τις παραστάσεις στην ανηχοϊκή αίθουσα του TU Berlin. Σχεδίασα το εικονικό δωμάτιο του πειράματος ως πιστό αντίγραφο της αίθουσας μουσικής δωματίου του Konzerthaus Berlin. Αναμένουμε τα πρώτα αποτελέσματα στις αρχές του 2021.
Για κλείσιμο κράτησα το πιο φρέσκο project: Το Σεπτέμβριο 2020 δημιουργήσαμε μια μουσική ομάδα, με αρχική σύνθεση τους Γιάννη Ισαακίδη (mix/mastering), Γιώργο Λαμπάδη (κιθάρα) και Τόλη Γούλα (drums), που σκοπό έχει την παραγωγή νέων μουσικών κομματιών. Αναλαμβάνουμε τη διαδικασία από το επίπεδο της αρχικής ιδέας και ενορχήστρωσης μέχρι το στάδιο της ηχογράφησης και τελικής μίξης. Ήδη ηχογράφησαν τα πρώτα τους κομμάτια ο Θοδωρής Γαβαλιάτσης και ο Θάνος Αργυρίου. Δεν βλέπουμε την ώρα να τα μοιραστούμε μαζί σας!

Στιγμιότυπο από την εικονική συναυλία όπου το βιντεοσκοπημένο μοντέλο
της Σοφίας Μπαλτάτζη παρουσιάζεται
στο εικονικό αντίγραφο
του Konzerthaus Berlin