Μαρία Έμμα Μελιγκοπούλου: “Η παιδεία και η πνευματική καλλιέργεια είναι δύο μέσα που μπορούν να μειώσουν την ανθρώπινη βία”

Η Μαρία Έμμα Μελιγκοπούλου, LB, MusM, PhD, Post Doc Διευθύντρια Χορωδίας – Επίκουρη Καθηγήτρια ΤΜΕΤ Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τοποθετείται στο polismagazino.gr

Εγκλεισμός στο σπίτι. Πώς διαχειρίζεστε το χρόνο σας; Ποια συναισθήματα σας διακατέχουν; Ο εγκλεισμός στο σπίτι επέφερε μια νέα πραγματικότητα στην καθημερινότητά μας. Από τη μια, μας στερεί διάφορες εξωτερικές δράσεις και δραστηριότητες, όπως η εργασία μας, τα ταξίδια, η επαφή με τους φίλους μας, από την άλλη, μας ανοίγει το χώρο που λέγεται «σπίτι» και μας αναγκάζει να βρούμε τρόπους να διοχετεύσουμε τη δημιουργικότητά μας μέσα σε αυτό, έχοντας ταυτόχρονα μια τακτικότερη επαφή με τα πρόσωπα της άμεσης οικογένειας. Χρησιμοποιώ λέξη «αναγκάζει», διότι ο εγκλεισμός αυτός δε γίνεται με δική μας πρωτοβουλία. Είναι μια κατάσταση που καλούμαστε να διαχειριστούμε μέχρι να λήξει η δύσκολη περίοδος που διανύουμε.

Η παραμονή μου στο σπίτι είναι αρκετά παραγωγική. Στην πρώτη καραντίνα του Μαρτίου – Ιουνίου ολοκλήρωσα μια εκτενή συλλογή χορωδιακών έργων για παιδική – γυναικεία χορωδία από την Αναγέννηση έως σήμερα, η οποία είναι στο γραφείο του εκδότη και αναμένει το άνοιγμα της αγοράς για την κυκλοφορία της. Από το Νοέμβριο που μένουμε και πάλι σπίτι, είμαι στη διαδικασία συγγραφής ενός εγχειριδίου, μέσω του προγράμματος ΚΑΛΛΙΠΟΣ (επιστημονικά συγγράμματα για ΑΕΙ), το οποίο αφορά τη διδακτική της χορωδίας. Παράλληλα, κάνω διαδικτυακή διδασκαλία στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα του ΤΜΕΤ και είχα την τιμή να εκλεχθώ Επίκουρη Καθηγήτρια στην έδρα της Διεύθυνσης Χορωδίας του Τμήματος, το Νοέμβριο. Παρόλα αυτά, τα συναισθήματα που με διακατέχουν είναι μικτά. Από τη μια, έχω αρκετά αποθέματα κατανόησης, καθώς το θέμα αφορά τη δημόσια υγεία. Από την άλλη, η διαχείριση της δικής μας κατάστασης, βλέποντας τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, με πιο εξωστρεφή και λιγότερο οριζόντια μέτρα, με κάνει και αισθάνομαι απογοήτευση και κάποιες φορές θυμό, διότι μου στερεί τη φυσιολογική μου καθημερινότητα σε υπερθετικό βαθμό, χωρίς να αποδίδει σε αριθμούς κάτι καλύτερο.

Ακούμε συνεχώς για βία. Ενδοοικογενειακή, εργασιακή, αθλητική, καλλιτεχνική… Εντυπωσιάζεσθε από το συμβάν ή από τους πρωταγωνιστές; Εσείς έχετε υποστεί κάποια μορφή βίας; Η βία δυστυχώς υπάρχει από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος… Το ανθρώπινο γένος ξεκίνησε με ένα ενδοοικογενειακό φονικό…

Όσο υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι είναι τρωτοί στα πάθη και τις αδυναμίες, δε θα πάψουμε να ακούμε για βία στην οικογένεια, τη δουλειά, τον αθλητισμό, τις τέχνες, παντού.”

Τα παιδιά στο σύγχρονο σχολείο δεν ενθαρρύνονται να είναι καλοί άνθρωποι. Το «καλό» παιδί τρώει bullying. Ο «μάγκας» είναι ο «ήρωας». Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι το σχολείο είναι χώρος γνώσης και οι γονείς είναι αυτοί που θα καλλιεργήσουν το ήθος και τη συμπεριφορά των παιδιών. Η αλήθεια είναι, κατά τη γνώμη μου, στη μέση: Η οικογένεια αποτελεί τον πρωταρχικό κοινωνικό πυρήνα, μέσα στον οποίο το παιδί διδάσκεται από το παράδειγμα (και όχι από τα λόγια) των γονέων την κοινωνική του συμπεριφορά. Μιλά στον τόνο του γονιού, νευριάζει και φωνάζει όπως αυτός, χρησιμοποιεί το λεξιλόγιό του, γαλουχείται με τις ηθικές του αξίες. Είναι, με λίγα λόγια, μια κινούμενη φωτογραφία των γονέων του. Το σχολείο από την άλλη, είναι χώρος που ο μαθητής προσκομίζει γνώσεις, αλλά δεν παύει να αποτελεί μια κοινωνία, που τη βιώνει έως την ενηλικίωσή του. Μια πολύ σημαντική κοινωνία δηλαδή. Εάν όλα αυτά τα χρόνια γαλουχηθεί με bullying, με βρωμόλογα που ακούγονται σε κάθε γωνιά του σχολείου, χωρίς κανένα μάθημα του σχολείου να καλλιεργεί τη συμπεριφορά του, ενώ – ειρωνικό ίσως – αυτή αξιολογείται, ο μαθητής σταδιακά, αρχίζει να αποδομεί την όποια οικογενειακή του παιδεία, διότι βλέπει, ότι στην ευρύτερη κοινωνία φαντάζει «γραφική».

Προσωπικά, έτρωγα bullying στο σχολείο μου γιατί ήμουν «κοντή», γιατί δεν είχα πάει στο χορό της τάξης μου, γιατί προτίμησα την εκδρομή στη Γερμανία με τη χορωδία μου, αντί της 5ήμερης στη Ρόδο με τη Γ’ Λυκείου.”

Ένιωθα ότι η κοινωνία του σχολείου ήταν ξένη με το δικό μου μικρόκοσμο, ενώ σε αυτήν της χορωδίας μας ένωναν κοινοί στόχοι, αλλά κυρίως κοινές ανθρώπινες αξίες και κανόνες συμπεριφοράς. Ως ενήλικας, εισπράττω bullying εάν τολμήσω να αναφερθώ σε κάποιο ζήτημα που αφορά τη θρησκεία. Έχω δεχθεί ακόμη και ύβρεις σε social media. Στις ΗΠΑ, όταν σπούδαζα, βίωνα ένα αίσθημα σεβασμού για την πίστη του καθενός. Δικαιούσουν ως φοιτητής άδεια από το μάθημα για να παραστείς π.χ. στην εκκλησία σου την Μ. Παρασκευή ή στο Hanukkah κ.λπ. Εδώ, βλέπω ότι μόλις κάποιος βάλει κάποιο σχόλιο στα social media που έχει σχέση με το Θεό ή τη θρησκεία, ακολουθούν δεκάδες προσβλητικά σχόλια. Θα βρεθεί κάποιος δημοσιογράφος να μιλήσει για αυτό; Δεν είναι ένα είδος βίας αυτό;

Δεν εντυπωσιάστηκα, πρέπει να ομολογήσω, με αυτά που διάβασα τις τελευταίες μέρες. Τα ακούω από τότε που με θυμάμαι. Και τώρα που τα καταθέτουν κάποιοι δημόσια και θα τιμωρηθούν οι υπαίτιοι για αυτά που έκαναν, σαν τη Λερναία Ύδρα ήδη φυτρώνουν άλλα κεφάλια από κάτω, για τα οποία κανείς δε μιλά και για τα περισσότερα, δυστυχώς, κανείς δε θα μιλήσει.

“Η σαπίλα της κοινωνίας θέλει βιαστές, αγαπά το φρέσκο κρέας, τα πρότυπα που καλλιεργεί στα παιδιά έχουν υπερθετικό βαθμό σεξισμού, τον οποίο δε μπορούν να διαχειριστούν και γίνονται εύκολη λεία.”

Τα σύγχρονα πρότυπα μετριούνται σε πόντους: πόντοι γάμπας, πόντοι ποδιού, πόντοι μέσης, πόντοι στήθους… άπειροι οι followers αυτών των «μοντέλων» … Είδατε πουθενά followers στα social media για την προώθηση της ευγένειας, της όμορφης γλωσσικής επικοινωνίας μεταξύ των μαθητών και των πολιτών, της αλληλεγγύης, της προσφοράς, του team work; Όταν το παιδί από τη μέρα που θα γεννηθεί αναγκάζεται να επιβιώνει σε μια ζούγκλα ανθρωπίνων όντων, αν έχει την ατυχία να μη στηριχθεί επαρκώς από το οικογενειακό περιβάλλον, θα αρχίσει κάποια στιγμή να εξάγει όλη τη βία που εισπράττει.

“Η «αδιαφορία» και το «εγώ», είναι τα σλόγκαν της ψυχής του σύγχρονου ανθρώπου.”

Δεν τολμούμε να μιλήσουμε για ηθικές αξίες, τρώμε bullying ότι είμαστε πουριτανοί ή «εκτός πραγματικότητας»… Το τελευταίο, ίσως, αποτελεί και ευχή, διότι η πραγματικότητα που ζούμε χρειάζεται επειγόντως μετάλλαξη, σε μια μορφή διαποτισμένη από ανθρώπινες αξίες και καθαρότερες ανθρώπινες ψυχές.

Πιστεύετε στην αποτελεσματικότητα του εμβολίου; Θα εμβολιαστείτε όταν έρθει η ώρα; Ασφαλώς και επιθυμώ να βρεθεί μια λύση ανοσίας γι’ αυτό που ζούμε τώρα. Ως πολίτης όμως, δε λαμβάνω επαρκή ενημέρωση. Υπάρχουν 4 – 5 διαφορετικά εμβόλια. Ποτέ δεν ενημερώθηκα για ποιο λόγο επιλέχθηκε το ν.1. Βλέπω τώρα, ότι με το που άρχισαν οι μεταλλάξεις του ιού, χωρίς κάποια καθαρή ενημέρωση, άρχισε να προωθείται παράλληλα και το εμβόλιο ν.2. Διάβαζα τις προάλλες, ότι το εμβόλιο ν.2 το αποσύρει η Γαλλία, διότι προκαλεί παρενέργειες σε σημαντικό αριθμό εμβολιασμένων. Διαβάζω επίσης, ότι η Ινδία, ενώ είχε συμφωνήσει για τη διάθεση του εμβολίου ν.1, ακύρωσε τη συμφωνία της. Διαβάζω ακόμη, ότι η Γερμανία, ενώ αρχικά έκανε χρήση του εμβολίου ν.1, τώρα προσανατολίζεται στο εμβόλιο ν.3. Η Ρωσία έχει το εμβόλιο ν.4, το οποίο, χωρίς να εξηγηθεί στους πολίτες ο λόγος, δεν αποτελεί επιλογή. Επιπλέον, διαβάζω, ότι έχει βρεθεί φάρμακο αντιμετώπισης και ίασης, όταν κάποιος αναπτύξει συμπτώματα, το οποίο ουσιαστικά ακυρώνει την ανάγκη του εμβολίου. Τέλος, διαβάζω ότι ο εμβολιασμένος μπορεί να μεταδώσει τον ιό, ενώ έχει ανοσία ο ίδιος, αλλά μόνο για 6 μήνες. Εσείς, ακούγοντας όλα αυτά, τι σκέφτεστε; Τι νόημα έχει ένα εμβόλιο, εάν σε 6 μήνες, που ακόμη η μισή χώρα δε θα έχει προλάβει να το κάνει, η άλλη μισή θα πρέπει να το ξανακάνει; Τι έννοια θα έχει ένα «διαβατήριο» εμβολιασμού, εάν ο εμβολιασμένος μπορεί να μεταδώσει τον ιό στο διπλανό του; Εάν όντως έχει βρεθεί αντίδοτο φάρμακο για ποιον λόγο θα πρέπει κάποιος να εμβολιαστεί; Γιατί δεν υπάρχει μια καθαρή και κατανοητή ενημέρωση των πολιτών;

Έχετε στερηθεί κάτι από τον εγκλεισμό σας στο σπίτι και εάν ναι, πώς το αντιμετωπίσατε; Έχω στερηθεί τη διεθνή μου μουσική δραστηριότητα. Εν μέρει, αναπληρώνεται μέσω ZOOM, ό,τι αφορά διαλέξεις ή meetings, αλλά το γεγονός ότι οποιαδήποτε χορωδιακή δράση είναι παροπλισμένη, είναι για μένα ένα πολύ μεγάλο και βαρύ πλήγμα. Έχω πραγματοποιήσει μερικές μαγνητοσκοπημένες συναυλίες σε συνεργασία με το ΜΜΘ, την ΕΡΤ, την Αρχιεπισκοπή Αμερικής και τώρα ετοιμάζουμε μια νεα παραγωγή με το ΜΜΘ και μια άλλη με τη ΣΟΔΘ.

“Δεν πιστεύω στις διαδικτυακές πρόβες. Δυστυχώς, δεν μπορεί να υπάρξει χορωδιακό αποτέλεσμα.”

Εάν με μηχανικά μέσα ακούμε πρώην φάλτσες χορωδίες να μην είναι πια φάλτσες ή βλέπουμε 30 χορωδούς σε παραθυράκια, αλλά ακούμε τη φωνή του μαέστρου ντουμπλαρισμένη 10 φορές με τη συνοδεία άλλων 4-5 «επίλεκτων» χορωδών, ενώ οι υπόλοιπoι κάνουν playback, αυτό μπορεί να ονομαστεί «χορωδία»; Πώς θα επιτευχθεί το κοινό χρώμα των φωνών, το ομοιογενές crescendo, o μουσικός συγχρωτισμός για την κατάλληλη ερμηνεία του έργου; Πόσες χορωδίες διαθέτουν ειδικά στούντιο που μπορούν να κάνουν άριστη μίξη του ήχου και όλα τα λοιπά, ώστε να ακουστεί «χορωδιακά» ένα έργο που έγραψε ο καθένας μόνος του στο σπίτι; Τι νόημα έχει άραγε, τόσος κόπος και τόσες ώρες στουντιακής μίξης – τεχνικής διόρθωσης του ήχου, για ένα virtual χορωδιακό έργο που δεν απεικονίζει την πραγματική μουσική ταυτότητα μιας χορωδίας; Από την άλλη, αν αρχίσουμε να παραδεχόμαστε ότι ΟΚ, η χορωδία μπορεί να δουλέψει αποτελεσματικά μέσα από τα παράθυρα, μήπως διακυβεύουμε το χορωδιακό μας μέλλον, πιαστούμε από τα δικά μας λόγια και μας επιβληθεί η διαδικτυακή πρόβα για την επόμενη πενταετία; Έχουμε αναλογιστεί ότι εάν πρεσβεύουμε με τόσο πάθος υπέρ της διαδικτυακής πρόβας, απλά και μόνο για να δικαιολογήσουμε τη δουλειά μας σε αυτή τη δύσκολη περίοδο, μεθαύριο, που λίγο θα χαλαρώσουν τα μέτρα, θα μας πουν: αφού μας λέγατε τόσο καιρό ότι είναι μια χαρά η διαδικτυακή πρόβα, μιας και η χορωδία είναι ομάδα «υψηλού κινδύνου», καθίστε έτσι μέχρι την απόλυτη εξάλειψη του ιού!… Ας μη βγάλουμε τα μάτια μας με τα ίδια μας τα χέρια.

“Χορωδία = ζωντανή παρουσία και σύμπραξη χορωδών και μαέστρου.”

Αυτή πρέπει να παραμείνει η κοινή γραμμή και αυτονόητη αξίωση όλων των διευθυντών χορωδιών. Όλα τα άλλα είναι ψυχολογικά υποκατάστατα. Σεβαστά, αλλά δε μπορούν να αποτελέσουν καμμία αντικατάσταση της δια ζώσης χορωδιακής πράξης, ούτε καν να ονομαστούν «χορωδιακή πράξη».

Τηλεργασία και αναστολή εργασιακών συμβάσεων. Τι πιστεύετε ότι θα συμβεί την επόμενη μέρα του απεγκλωβισμού μας στον εργασιακό χώρο; Ουδέν κακό αμιγές καλού… Η ανάγκη απέδειξε ότι ορισμένες υπηρεσίες και εργασίες μπορούν να γίνουν ανέξοδα, γρήγορα και οικονομικά με τηλεργασία. Π.χ. Επιτέλους, ορισμένα δημόσια έγγραφα αποστέλλονται και δε χρειάζεται να τρέχει ο πολίτης σε τρία γραφεία για ένα απλό πιστοποιητικό. Η παγίδα είναι η διαχείριση και η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο πού τελειώνει η τηλεργασία και πού αρχίζει η εργασία με φυσική παρουσία. Για μένα το πρόβλημα δεν είναι η τηλεργασία. Το πρόβλημα είναι ότι η οικονομία μας έχει καταρρεύσει, οι επιχειρήσεις έχουν κατεβάσει ρολά. Ήδη, παρατηρούνται ελλείψεις σε βασικά προϊόντα κάθε είδους.

“Το κάθετο lockdown σε όλους τους τομείς της οικονομίας ήταν μια εύκολη, αλλά αμελέτητη λύση που θα την πληρώσουμε εμείς, οι απλοί πολίτες, για αρκετά χρόνια στο μέλλον.”

Στις ΗΠΑ η αγορά είναι ανοιχτή, τα πανεπιστήμια είναι ανοιχτά. Υπάρχει συστηματική πρόληψη των κρουσμάτων με rapid tests των εργαζόμενων, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών και η οικονομία παραμένει ενεργή. Τι στοιχίζει περισσότερο, τα rapid test ή το λουκέτο σε όλη την οικονομία της χώρας; Γιατί δεν κοιτούμε εναλλακτικές λύσεις; Έχει σκεφθεί κανείς, πόσες περιπτώσεις δε θα έφθαναν στην εντατική, εάν υπήρχε οργανωμένο σύστημα rapid test; Γιατί δε βλέπουμε τι κάνουν άλλες χώρες που έχουν πιο εξωστρεφή μέτρα και κοιτούμε μόνο τα ακραία εσωστρεφή παραδείγματα; Αν δούμε το ποσοστό κρουσμάτων των δύο περιπτώσεων είναι συγκρίσιμα. Γιατί επιλέγουμε την οικονομική και κοινωνική μας κατάρρευση; Έχει αναλογισθεί κανείς, ότι κάθε μέρα συμπολίτες μας, δυστυχώς ακόμη και έφηβοι, πηδούν από τα μπαλκόνια; Αυτές τις ειδήσεις γιατί τις περνούμε στα μικρά γράμματα; Αυτές δεν είναι ζωές που χάνονται το ίδιο άδικα εξαιτίας του lockdown;

“Έχει αναλογιστεί κανείς ότι οι νέοι μας είναι σε κατάθλιψη;”

Ότι αυτό που τους υποχρεώνουμε να ζουν είναι έξω από τη φύση τους; Έχουμε σκεφτεί πόσο χρόνο θα πάρει η ανάρρωση, τι επιπτώσεις θα έχει στις κοινωνικές μας σχέσεις, πώς να αναδιαρθρωθεί ο κοινωνικός μας ιστός μετά την πανδημία; Ποιος θα τολμήσει να ζυγίσει τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αξίες που διακυβεύονται αυτή τη στιγμή, ώστε να βρεθεί μια σολομώντεια λύση;