Η μουσική ενώνει τους λαούς και τους πολιτισμούς;
Στην μουσική έχουν δοθεί αρκετοί χαρακτηρισμοί και ορισμοί ανά τους αιώνες. Κατ’ εμέ, σύμφωνα με την εμπειρία μου ως τώρα, η μουσική είναι μια ακόμη γλώσσα. Αποτελεί κομμάτι εθνικού και διεθνούς πολιτισμού, έχει ιδιώματα και διαλέκτους, δομικά στοιχεία, ιστορία και φόρμες. Παρ’ όλα αυτά είναι και μια παγκοσμίως μητρική και πηγαία γλώσσα. Ο χτύπος της καρδιάς, οι ήχοι της φύσης, τα νανουρίσματα, τα μοιρολόγια, οι κρουστοί ήχοι αποτελούν πρωτόλεια μορφή μουσικής και απαντώνται σε πολιτισμούς όλου του κόσμου. Είναι μια γλώσσα σωματική και ενστικτώδης, η οποία δημιουργεί συνειρμούς, προκαλεί συγκίνηση, εξευγενισμό ή και οργή. Η ανάγκη για κίνηση και για χορό υπάρχει σε πανανθρώπινο επίπεδο. Είναι πολύ όμορφο όταν βλέπεις μουσικούς από εντελώς διαφορετικό περιβάλλον να συνομιλούν μουσικά, με τα κοινά «γραμματικά και συντακτικά» φαινόμενα της τονικότητας και του ρυθμού, ακόμη κι αν δεν μιλούν την ίδια γλώσσα. Εξίσου όμορφο είναι να βλέπεις ανθρώπους να χορεύουν μαζί, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουν κάποια σειρά από βήματα ή φιγούρες.
Στην εποχή της ηχογράφησης και του διαδικτύου τα σύνορα μεταξύ μουσικών ιδιωμάτων έχουν οριακά καταργηθεί, αφού η τζαζ μουσική δεν παίζεται μόνο στην βόρεια Αμερική, το τάνγκο όχι μόνο στην Αργεντινή, κ.ο.κ. Συχνά συμβαίνουν παντρέματα μουσικών διαλέκτων, όπως και χρήση διαφόρων οργάνων που δεν είναι παραδοσιακά ή εποχής (π.χ. ινδική μουσική με φλάουτο, ελληνική παραδοσιακή μουσική με σαξόφωνο κ.α.). Έχω την τύχη να παίζω ένα όργανο που μπορεί να προσαρμοστεί σε πολλούς συνδυασμούς και ιδιώματα και να συνομιλήσει με πολλούς διαφορετικούς μουσικούς, το ακορντεόν.
Ποιον μουσικό θαυμάζετε και γιατί;
Αυτή η ερώτηση προσωπικά με φέρνει σε αμηχανία. Θα μπορούσα να πω πολλά λόγια για τον Astor Piazzolla, τον Μάνο Χατζιδάκι, ακόμα και για τον Johann Sebastian Bach. Αν όμως υπάρχει ένας άνθρωπος που γνωρίζω καλά και θαυμάζω απεριόριστα μουσικά, αυτός είναι ο πατέρας μου, ο Ηρακλής Βαβάτσικας. Πρόκειται για τον πρώτο μου δάσκαλο, εκτός των άλλων, και για έναν πολύ σημαντικό μουσικό στην Ελλάδα. Η ικανότητά του στο ακορντεόν, το μπαγιάν και το μπαντονεόν αποτελεί μια κορυφή του παγόβουνου, αφού ο ίδιος έχει εξαιρετική συνθετική και αυτοσχεδιαστική ικανότητα και είναι τρομερά «ετοιμόλογος» μουσικά –δεν θα μπορέσω να αποφύγω τους παραλληλισμούς της μουσικής με την γλώσσα, να με συγχωρέσετε. Φαίνεται ότι για κάθε περίσταση έχει την κατάλληλη μουσική φράση, ώστε να διαμορφώσει ένα αρμονικό σύνολο, αλλά και να δώσει προσωπικότητα και θέρμη στον ήχο. Είναι επίσης σπουδαίος δάσκαλος και για εμένα μέντορας. Με έχει επηρεάσει σαν δάσκαλος και καθοδηγητής, αλλά κυρίως σαν παράδειγμα, αφού είναι από τους ανθρώπους που δεν σταμάτησαν ποτέ να αναζητούν νέους δρόμους και ήχους.
Μία άλλη μουσικό την οποία θαυμάζω απεριόριστα είναι η Barbara Hannigan. Κατέχει σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο τον διπλό ρόλο λυρικής τραγουδίστριας και μαέστρου και αποτελεί μεγάλη πηγή έμπνευσης για εμένα.
“Η μουσική είναι μία, οι μουσικοί πολλοί.” Πως θα περιγράφατε αυτή την πρόταση;
Όπως σας είπα και προηγουμένως, η μουσική είναι μια πηγαία γλώσσα. Αποτελεί την πρώτη ύλη, την «πλαστελίνη» εάν θέλετε, και οι μουσικοί καλούνται να την διαλέξουν, να της δώσουν χρώμα και σχήμα. Δεν είμαι σίγουρη φιλοσοφικά εάν υπάρχει το αρχέτυπο της «μουσικής» ή και της «τέχνης» και εμείς το μόνο που είμαστε είναι ένα «όχημα» (vessel) το οποίο την επικοινωνεί και την υπηρετεί. Ίσως η πρωτόλεια ιδέα της «μουσικής» να είναι ό,τι προϋπήρξε ως τώρα και χαρακτηρίστηκε ως μουσική. Οι μουσικοί επιδίδονται σε παιχνίδι με τους ήχους, πειραματισμό, μελέτη του παλιού, αναζήτηση του νέου. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις υλικό το οποίο να μην έχει δουλευτεί ποτέ, κοινώς δεν νομίζω ότι υπάρχει παρθενογένεση, και έχω την εντύπωση ότι δεν είναι αυτό το ζητούμενο της μουσικής δημιουργίας. Το ζητούμενο είναι ο συνθέτης ή μουσικός να βρει τρόπους να εκφράσει αυτό που υπάρχει μέσα του, το οποίο σαφώς επηρεάζεται από τις συνθήκες, τον τόπο στον οποίο μεγάλωσε, τα ακούσματα, τις εμπειρίες και τον χαρακτήρα. Ταυτόχρονα τα ερεθίσματα μέσω της εύκολης ηχογράφησης, της μαζικής διανομής και του διαδικτύου έχουν πολλαπλασιαστεί. Ένας μουσικός αυτήν την στιγμή είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί με μία μόνο λέξη.
Γιατί χρειάζεται η μουσική παιδεία; Είναι πολυτέλεια ή ανάγκη;
Προσωπικά δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν η ζωή μου χωρίς την μουσική, δεδομένου ότι μεγάλωσα σε μουσικό περιβάλλον. Γενικότερα όμως πιστεύω ότι η μουσική, θεατρική, εικαστική παιδεία είναι αδήριτη ανάγκη για το πλαίσιο της εκπαίδευσης. Η επαφή με την τέχνη εξασκεί εγκεφαλικές και πρακτικές δεξιότητες που η θεωρητική προσέγγιση δεν μπορεί να τις καλύψει. Πιστεύω ότι ένα παιδί που θα καταπιαστεί με την μουσική, την ζωγραφική ή τον χορό θα μάθει κατ αρχάς πώς να μαθαίνει. Όταν μία εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται με την μορφή παιχνιδιού και δράσης απορροφάται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο πολύ πιο εύκολα, γίνεται βίωμα και κτήμα. Πέραν αυτού, ακόμη κι αν κάποιος δεν γίνει καλλιτέχνης, μαθαίνει να εκτιμάει την αισθητική στο περιβάλλον του. Γι’ αυτό και η ύπαρξη μουσικής και αισθητικής αγωγής στα γενικά σχολεία είναι απολύτως απαραίτητη.
Πώς μπορεί ένας γονιός να ανακαλύψει το ταλέντο του παιδιού του στη μουσική;
Το ταλέντο είναι κι αυτό μια μάλλον παρεξηγημένη έννοια. Ως ταλέντο συνήθως περιγράφουμε μια πηγαία ευκολία σε κάτι, ένα θείο δώρο, κάτι που είναι υπεράνω του ελέγχου μας. Το ταλέντο ή η τάση σε κάτι φαίνεται μόνο αν υπάρξει έκθεση. Εάν η μητέρα τραγουδάει στο σπίτι, εάν ακούγεται μουσική, εάν υπάρχει συμμετοχή σε παιδικές εκδηλώσεις ή εργαστήρια που αφορούν στην μουσική και το παιδί φαίνεται να αντιδράει με ενθουσιασμό ή και να προσπαθεί να μιμηθεί αυτά που ακούει, τότε συνήθως μιλάμε για ταλέντο. Η καλλιέργεια του ταλέντου, όμως, προκύπτει μετά από εξάσκηση. Η επιθυμία για ενασχόληση και εξάσκηση είναι και αυτή μέρος του ταλέντου ενός παιδιού, αλλά πολύ συχνά καλλιεργείται και από τον δάσκαλο και από το σπίτι. Το σίγουρο είναι, ειδικά σε μικρές ηλικίες, τίποτα να μην γίνεται υπό πίεση και σαν αγγαρεία. Το σημαντικό για αρχή είναι να αγαπήσεις την μουσική. Σολίστας μπορείς να γίνεις και αργότερα.
Διδάσκεται σήμερα η Μουσική παράδοση μέσα από την εκπαίδευση;
Η ελληνική μουσική παράδοση εκπροσωπείται σε πολύ σημαντικό στην κρατική εκπαίδευση. Στα μουσικά σχολεία διδάσκονται παραδοσιακά όργανα και βυζαντινή μουσική και στις πανεπιστημιακές μουσικές σχολές γίνεται πολύ σοβαρή μελέτη για αναβίωση και «γέννηση» καινούριας ελληνικής μουσικής. Παρατηρώ μια πολύ ισχυρή μερίδα νέων ενεργών μουσικών γύρω από το ρεμπέτικο και την παραδοσιακή ελληνική μουσική και αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα. Οι νέοι άνθρωποι πολύ συχνά δίνουν μια φρέσκια χροιά ακόμα και σε κάτι παλιό.
Υπάρχουν Έλληνες αξιόλογοι μουσικοί, με μουσική κατάρτιση και γνώσεις;
Σαφώς. Μουσικοί, σολίστες, συνθέτες, εκπαιδευτικοί. Άλλοι παραμένουν εντός των συνόρων, άλλοι ακολουθούν την πορεία τους στο εξωτερικό. Η μουσική εάν έχει κάτι καλό είναι ότι ακόμη κι αν είναι πενιχρά τα μέσα ή υποβαθμισμένη η επίσημη εκπαίδευση, δίνει την δυνατότητα για προσωπική εξέλιξη και αναζήτηση. Η Ελλάδα διαθέτει ένα ισχυρό δυναμικό μουσικών όλων των ιδιωμάτων. Το κακό είναι ότι πολύ συχνά υπάρχει η πόλωση του «ποιοτικού» και του «λαοφιλούς». Οι μουσικοί πολύ συχνά κατηγορούν(με) το σύστημα ή την κουλτούρα της εύπεπτης ποπ μουσικής για την δυσκολία επιβίωσής μας ή βάζουμε τον εαυτό μας σε θρόνο λέγοντας ότι «το κοινό δεν ξέρει». Αυτή η νοοτροπία δυστυχώς μας απομακρύνει ακόμη περισσότερο από τους ενδεχόμενους ακροατές μας. Είναι ένα ζήτημα που δεν έχω λύσει μέσα μου ακόμη. Το σίγουρο είναι ότι όσο περισσότερο εντάσσεται η μουσική παιδεία στην ζωή των ανθρώπων, τόσο περισσότεροι καλοί μουσικοί και «καλοί» ακροατές θα δημιουργούνται.
Ποια είναι τα μελλοντικά μουσικά σας σχέδια;
Θα συμμετάσχω στην όπερα Powder Her Face του Thomas Ades, παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στην Εναλλακτική Σκηνή, Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η πρεμιέρα είναι στις 25 Οκτωβρίου. Ερμηνεύει το Ergon Ensemble, αξιόλογο σύνολο μουσικής δωματίου με εξειδίκευση στην σύγχρονη μουσική, με τους οποίους ευελπιστώ να συνεργαστώ και στο μέλλον. Αργότερα έχω προγραμματίσει κάποιες συναυλίες στο εξωτερικό, για τις οποίες θα ενημερώνω εν καιρώ στην προσωπική μου σελίδα. Διατηρώ επίσης το ντουέτο «Συναίρεση» με τον ουτίστα Θωμά Μελετέα, με τον οποίον έχουμε πραγματοποιήσει εμφανίσεις εντός και εκτός Αθηνών.
