Μπόμπι Φίσερ: Η παράνοια μιας μεγαλοφυίας

Γράφει ο Αλέξανδρος Σταματουλάκης*

Ο Ρόμπερτ Τζέιμς «Μπόμπι» Φίσερ γεννήθηκε στο Σικάγο στα 1943. Δεν ξέρουμε με σιγουριά ποιος ήταν ο πατέρας του, αλλά όποιος κι αν ήταν, εγκατέλειψε την οικογένειά του. Η μάνα του έφερε την οικογένεια, αυτόν και τη μεγαλύτερη αδελφή του, στη Νέα Υόρκη. Ήταν πέντε χρονών, όταν η αδελφή του του χάρισε ένα σκάκι και ξαφνικά όλη του η ζωή έγινε το σκάκι. Όταν η αδελφή του βαρέθηκε να παίζει μαζί του, αυτός καθόταν όλη τη μέρα κι έπαιζε με αντίπαλο τον εαυτό του. Η μητέρα του ανησύχησε μ’ αυτή του τη μονομανία, σίγουρα θα υπήρχαν κι άλλα σημάδια. Στα δεκατρία του κερδίζει ένα παιχνίδι που κάποιος μεγάλος σκακιστής το χαρακτήρισε τότε ως το παιχνίδι του αιώνα. Από τα δεκατέσσερα κερδίζει απανωτά οκτώ παγκόσμιες διοργανώσεις. Αντιμετωπίζει συγχρόνως πολλούς αντιπάλους σε ισάριθμες σκακιέρες (σιμουλτανέ) και θριαμβεύει. Στα δεκαπέντε του είναι ο νεότερος γκρανμέτρ. Έχει παρατήσει πια το σχολείο κι ασχολείται μόνο με το σκάκι. Σε αγώνες του 1964 κερδίζει απανωτά έντεκα νίκες σε έντεκα παιχνίδια, παγκόσμιο ρεκόρ αξεπέραστο μέχρι σήμερα, και κατακτά το πρωτάθλημα της Αμερικής. Στα 1970 κερδίζει είκοσι συνεχόμενα παιχνίδια σε διεθνείς διοργανώσεις. Φαίνεται πως κανένας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον νεαρό Φίσερ

Το παγκόσμιο πρωτάθλημα το κερδίζει στις 1/9/1972 –είχε ξεκινήσει στις 11 Ιουλίου, στον Πολυχώρο Laugardalscholl και διαιτητή το Λόταρ Σμιντ στο Ρέϊκιαβίκ. Είναι 29 ετών και έχει αντίπαλο τον Σπάσκι, 35 χρονών. Σε προηγούμενα τουρνουά ο Σπάσκι κέρδιζε πάντα τον Φίσερ. Η μελλοντική αναμέτρηση παίρνει πολιτικές διαστάσεις. Ο αμερικάνικος τύπος ανάβει φωτιές στη λαϊκή συνείδηση: «Το φτωχόπαιδο από το Μπρούκλιν που θα συντρίψει τους σοβιετικούς». Η CIA τον έχει από κοντά. Ο ίδιος ξεχειλίζει από αντικομμουνισμό. Μιλάει για τους ψεύτες, κλέφτες και υποκριτές ρώσους. Και μέσα σ’ αυτό το κλίμα η παράνοιά του φουντώνει Για να πάει από την Αμερική στην Ισλανδία ακύρωσε τρεις φορές τα εισιτήρια του, έβλεπε τους πάντες σαν εχθρούς, υποψιαζόταν τη CIA, τους Εβραίους και χρειάστηκε να του τηλεφωνήσει ο υπουργός των εξωτερικών, ο Χένρι Κίσινγκερ, για να πετάξει στο Ρεϊκιαβίκ.

Ο Σπάσκι κατέφθασε στην ισλανδική πρωτεύουσα συνοδευόμενος από μια ισχυρή ομάδα γκράνμέτρ. Ο Φίσερ ήταν μόνος και συνέχιζε να βλέπει παντού πράκτορες και εβραίους εχθρούς.

Το πρώτο παιχνίδι ο Φίσερ χάνει από ένα παιδαριώδες λάθος και κατηγορεί τους θεατές και τους οπερατέρ πως τον επηρέαζαν αρνητικά, του αποσπούν την προσοχή και είναι πράκτορες των Ρώσων. Στο δεύτερο δεν παρουσιάζεται ζητώντας να μην υπάρχουν θεατές. Ο Σπάσκι σίγουρος για τον εαυτό του δέχεται τους όρους του Φίσερ και τα παιχνίδια συνεχίζονται στην υπόγεια αίθουσα του πινγκ πονγκ χωρίς θεατές. Ο Φίσερ νικάει στο τρίτο παιχνίδι. Έχει μελετήσει ρωσικά σκακιστικά περιοδικά και θυμάται τις κινήσεις των ρώσων σκακιστών. Το έκτο παιχνίδι το κερδίζει παίζοντας ένα άνοιγμα που μέχρι τότε κατηγορούσε. Ο Σπάσκι τον χειροκρότει. Στο δέκατο τρίτο παιχνίδι γίνεται «διάλειμμα». Ο Σπάσκι μελετάει μαζί με την ομάδα του τις κινήσεις του Αμερικανού. Ο Φίσερ «μελετάει» μόνος του. Το πρωί ο Φίσερ κάνει μια αναπάντεχη κίνηση. Σαρώνει το Σπάσκι, ο οποίος αποσβολωμένος μένει δυο ώρες μπροστά στη σκακιέρα προσπαθώντας να καταλάβει. Με ένα τηλεφώνημα αργότερα παραιτείται από το παιχνίδι. Ο Φίσερ είναι παγκόσμιος πρωταθλητής σε έναν αγώνα που δεν ήταν μόνο το σκάκι, αλλά παιζόταν και η υπεροχή ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ.

Ο Φίσερ επιστρέφει στην Αμερική και αποθεώνεται. Είναι πια ένας εθνικός ήρωας. Κι αυτός τι κάνει; Απομονώνεται. Κλείνεται στο σπίτι που του παραχώρησε ένας αρχηγός κάποιας θρησκευτικής αίρεσης. Η παράνοιά του χτυπάει κόκκινο. Για τρία χρόνια απέχει από κάθε σκακιστική δραστηριότητα. Όμως στα 1975 πρέπει να κριθεί ξανά ο τίτλος του παγκόσμιου πρωταθλητή. Απέναντι αυτή τη στιγμή στον Φίσερ βρίσκεται ο σοβιετικός Ανατόλι Καρπόφ, είκοσι τριών χρονών. Ο Φίσερ για να αγωνιστεί θέτει 179 όρους. Η Διεθνής Σκακιστική Ομοσπονδία FIDE) κάνει δεκτούς τους 178. Ο Φίσερ θεωρεί πολύ σοβαρό τον τελευταίο όρο και δεν πηγαίνει να αγωνιστεί. Όπως είναι φυσικό ο τίτλος αλλάζει χέρια και πηγαίνει στον Καρπόφ, τον οποίον δε διστάζει αργότερα να χαρακτηρίσει σκουπίδι («Εγώ είμαι μια ευφυΐα που παίζει σκάκι. Αυτός είναι ευφυία μόνο στο σκάκι)..

Μετά απ’ αυτό ο Φίσερ χάνεται από τα φώτα των προβολέων για να εμφανιστεί ξανά στα 1981, όταν συλλαμβάνεται από την αστυνομία για ληστεία τράπεζας. Εκδίδει μάλιστα κι ένα σχετικό βιβλίο που έχει τίτλο κάτι με βασανιστήριά του στις φυλακές. Συνεχίζει να απέχει από τα σκακιστικά πράγματα, αλλά και συνεχίζει να βρίζει την Αμερική, τους Εβραίους και τους κομμουνιστές.

Στις αρχές του 1990 παίρνει ένα γράμμα από μια δεκαεπτάχρονη Ουγγαρέζα. Η κοπέλα εκφράζει τη θλίψη της που ένας Μότσαρτ της σκακιστικής τέχνης, ένας Αϊνστάιν του ζατρικίου στερεί τον κόσμο από την παρουσία του. Ο Φίσερ της απαντάει ύστερα από ένα χρόνο, την καλεί στο Λος Άντζελες, όπου έμενε. Εκείνη πηγαίνει να τον βρει και τελικά ύστερα από δυο χρόνια δέχεται να αγωνιστεί ξανά.

Ο αγώνας ορίζεται να γίνει στη Γιουγκοσλαβία στα 1992, αλλά η Αμερική έχει αντιρρήσεις. Εκείνον τον καιρό για πολιτικούς λόγους υπήρχαν κυρώσεις ενάντια στη Γιουγκοσλαβία. Ο Φίσερ μπροστά στην κάμερα της τηλεόρασης φτύνει το μήνυμα της αμερικάνικης κυβέρνησης. Θα αγωνιστεί ενάντια στον Μπορίς Σπάσκι και η αμοιβή του θα είναι, ο ίδιος δηλώνει ευθαρσώς πως είναι φιλοχρήματος, πέντε εκατομμύρια δολάρια θέτοντας τον όρο, που γίνεται δεκτός, ο αγώνας να ονομαστεί αγώνας για το παγκόσμιο πρωτάθλημα, αν και τον τίτλο τον κατέχει ο Γκάρι Κασπάροφ. Τον αγώνα με μεγάλη διαφορά βαθμών κερδίζει ο Φίσερ.

Μισοπαράνομος τριγυρίζει σε διάφορα μέρη του κόσμου. Απέχει από τους αγώνες, συνεχίζει και κάνει αντιαμερικάνικες και αντιεβραϊκές δηλώσεις, Στα 2001 με την τρομοκρατική ενέργεια ενάντια στους Δίδυμους Πύργους παίρνει το μέρος των τρομοκρατών. Κατηγορεί τον Κασπάροφ για πράκτορα της KGB, που ξέρει μόνο να κερδίζει στημένους αγώνες. Τον είχε κατηγορήσει προηγουμένως για σκουπίδι πέρα από το σκάκι. Για ηλίθιο. Ωστόσο ο Κασπάροφ δήλωσε για τον Φίσερ πως είναι ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών.

Υπάρχει μια ιστορία για την καταπληκτική μνήμη του Μπόμπι Φίσερ πάνω στη σκακιέρα. Σε μια σκακιστική συνάντηση πηγαίνοντας για την τουαλέτα στάθηκε για πέντε δευτερόλεπτα πάνω από μια σκακιέρα. Μήνες αργότερα συνάντησε τον έναν από τους δύο που έπαιζαν εκείνη τη μέρα και τον ρώτησε πώς πήγε η παρτίδα.

Νίκησα» του απάντησε ο παίκτης, «αλλά με δυσκολία».

Ο Φίσερ τον ρώτησε αν έπαιξε την τάδε κίνηση. Ο άνθρωπος δε θυμόταν. Τότε ο Φίσερ έστησε όλη την παρτίδα όπως τη θυμόταν κι εξήγησε στον παίκτη τι έπρεπε να κάνει για να νικήσει πιο εύκολα. Ασύλληπτο!!!