Συνέντευξη στη δημοσιογράφο Βάγια Σεραφειμίδου
Τελικά στη ζωή τα πιο ευχάριστα και τα πιο δυσάρεστα γεγονότα συμβαίνουν ξαφνικά και απρόσμενα. Έτσι ακριβώς εμφανίστηκε ο νέος κορωνοϊός (Covid-19). Χωρίς καμία προειδοποίηση και με το χαρακτηριστικό της πανδημίας, ανέτρεψε τη ζωή μας, τους ρυθμούς της καθημερινότητας μας, την γνωστή μας ρουτίνα. Υπενθύμισε τις αδυναμίες μας, ατομικές και συλλογικές και μας ανάγκασε να συνειδητοποιήσουμε ότι το πιο σημαντικό αγαθό είναι η υγεία.
Είναι μια νέα κατάσταση που επιβάλλει έναν γενικευμένο φόβο. Ξυπνάς το πρωί και αναρωτιέσαι πως θα αντιμετωπίσεις άλλη μια μέρα. Τι άλλο θα ακούσεις. Τι άλλο θα δεις. Τι άλλο θα διαβάσεις. Ποια άλλη διέξοδο θα σκεφτείς για να μην εγκλωβιστείς σε αρνητικά συναισθήματα. Γιατί θέλεις να μείνεις όρθιος. Γιατί θέλεις να προσφέρεις. Γιατί έχεις ακόμη πολλά να κάνεις. Γιατί τελικά ξανασκέφτεσαι, πως αυτά είναι που θα σε φυλακίσουν και θα σε οδηγήσουν στο κενό και όχι τα μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας.
Η ζωή όμως ακολουθεί το δικό της ρυθμό και σε καλεί για να σου δείξει τον δρόμο. Το δρόμο για να ανακαλύψεις μονοπάτια που δεν ήξερες ότι υπάρχουν. Για να ανακαλύψεις άγνωστες δυνάμεις.
Για να γίνεις περισσότερο δημιουργικός από ότι ήσουν πριν ξεσπάσει η υγειονομική αυτή κρίση. Για να δείξεις την αγάπη σου και τη στήριξή σου στον κοινωνικό και συναισθηματικό σου κύκλο. Για να δείξεις αλληλεγγύη σε όσους πραγματικά τη χρειάζονται. Για να ανακαλύψεις ίσως την ψυχική σου δύναμη και αντοχή που παραμέριζες και υποτιμούσες. Θαρρείς και τίποτα δεν είναι τυχαίο.
Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες επιβίωσης είναι ένα μάθημα ζωής για τον καθένα με διαφορετική προσέγγιση. Το πιο πιθανό είναι ότι το βιώνουμε όλοι ως μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Το πιθανότερο είναι ότι είναι μια στρεσογόνα κατάσταση. Πιθανότατα όμως, να είναι και μια προσωρινή κατάσταση με πολλές επιπτώσεις. Στο πεδίο της ατομικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Δοκιμάζονται κράτη, έθνη, οικονομίες, πρόσωπα, συστήματα, συμπεριφορές και αντοχές.
Όμως εσύ τι κάνεις σήμερα για ‘σένα; Η απάντηση είναι προσωπική υπόθεση. Να θυμάσαι πως η λυσσαλέα αυτή άνιση μάχη κάποια στιγμή θα τελειώσει και όποιες και αν είναι οι συνέπειες της επόμενης μέρας και σε όποιο πεδίο, φρόντισε να προσέχεις εσένα ,έτσι ώστε την επόμενη μέρα να είσαι ικανός να δημιουργήσεις πάλι.
Πάρε τα μαθήματα σου απ’ αυτή τη δοκιμασία και να θυμάσαι πως η ζωή είναι το πιο ακριβό και μοναδικό δώρο.
Υπάρχουν άνθρωποι που νίκησαν το θάνατο. Αυτοί είναι οι πραγματικοί νικητές. Και όχι εμείς που δυσανασχετούμε επειδή πρέπει να τηρήσουμε συγκεκριμένους περιοριστικούς κανόνες ώστε να μείνουμε υγιείς. Όλα μπορούν να γίνουν καλύτερα και διαφορετικά. Αρκεί να μη χάσουμε τον εαυτό μας μέσα σ ’αυτή την κατάσταση που βιώνουμε ο καθένας μας διαφορετικά στην εποχή του Covid-19.
Στη συνέχεια, η Ψυχολόγος Έλλη Κουμάνταρου Μαλισιόβα, απαντάει με την επιστημονική της γνώση και εμπειρία σε ότι πρέπει να ξέρουμε για να διαχειριστούμε κατάλληλα την ψυχική μας υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας και του κοινωνικού περιορισμού, παραθέτοντας μας τις απαραίτητες συμβουλές για να βελτιώσουμε και να τονώσουμε τη διάθεση μας.
Οι συνθήκες καραντίνας και ο κοινωνικός περιορισμός λόγω του νέου κορωνοϊού (Covid-19), για κάποιους αποτελεί ευκαιρία για σωστή διαχείριση του χρόνου τους, ενώ για άλλους αποτελεί πλήξη, θλίψη, απογοήτευση και αβεβαιότητα. Υπάρχει κάποιος μηχανισμός ώστε να μειωθούν τα στρεσογόνα αυτά συναισθήματα, οι άνθρωποι να συμφιλιωθούν με τον χρόνο και να διατηρήσουν μια καθημερινότητα όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική;
Αρχικά, έχει σημασία να αναγνωρίζουμε ότι είναι απολύτως αναμενόμενο και ανθρώπινο να βιώνει μεγάλο ποσοστό των πολιτών τα παραπάνω συναισθήματα. Το ζήτημα όμως είναι να επικεντρωθεί ο καθένας από εμάς στο τι μπορεί να κάνει για την πετυχημένη διαχείρισή τους η οποία θα επιφέρει ανακούφιση. Ωφέλιμη είναι η, κατά το δυνατόν, διατήρηση μίας ρουτίνας κατά τη διάρκεια της ημέρας και η τήρηση συγκεκριμένου ωραρίου ύπνου. Η ένταξη δημιουργικών δραστηριοτήτων στο καθημερινό πρόγραμμα είναι το «όπλο» κατά της ενδεχόμενης αίσθησης απουσίας νοήματος. Μπορούμε να «γεμίσουμε» το χρόνο με ευχαρίστηση (πχ ζωγραφική, χειροτεχνίες, επιτραπέζια παιχνίδια, ανάγνωση βιβλίων και παρακολούθηση ταινιών) αλλά και με ικανοποίηση (πχ εγγραφή σε ένα διαδικτυακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, εκκαθάριση παλαιών αντικειμένων κ.ά.). Η ρουτίνα δημιουργεί αίσθημα συνέχειας και ασφάλειας.
Σε επίπεδο σκέψης, είναι βοηθητικό να επικεντρωθούμε στη στιγμή, στο «εδώ και τώρα» . Με άλλα λόγια, καλούμαστε να διαχωρίσουμε τι από αυτά για τα οποία ανησυχούμε υπόκειται στον έλεγχό μας και τι όχι. Έτσι θα καταφέρουμε να κρατηθούμε έξω από τα καταστροφικά σενάρια που τείνει να δημιουργεί το μυαλό υπό το καθεστώς υπερβολικού άγχους. Για πράγματα τα οποία δεν μπορώ να ελέγξω, για πράγματα που δεν περνούν από το χέρι μου δεν ωφελεί να ανησυχώ. Στην ηρεμία του νου συντελεί και η χαλάρωση του σώματος, αφού η σχέση αυτών των δύο είναι αμφίδρομη. Επομένως, η ένταξη ασκήσεων χαλάρωσης που μπορούν να αναζητηθούν εύκολα και στο διαδίκτυο, όπως διαφραγματικές αναπνοές, νευρομυϊκή χαλάρωση κ.λπ. στην καθημερινή ρουτίνα, θα είναι ευεργετική.
Ο αθλητισμός είναι μια διέξοδος για τη μείωση του άγχους και τη βελτίωση της διάθεσης;
Σίγουρα. Η υιοθέτηση ή η διατήρηση υγιεινών συνηθειών, εν γένει, όπως η καλή διατροφή και η άσκηση, δεν συντελούν μόνο στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού, της άμυνας του οργανισμού, αλλά και της ψυχικής υγείας. Αυτό είναι απόλυτα τεκμηριωμένο. Συγκεκριμένα η άσκηση, αποδεδειγμένα συντελεί στη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης, τόσο μέσω βιολογικών (πχ αύξηση ενδορφινών, νευροτροφικών παραγόντων, σεροτονίνης κ.ά.), όσο και μέσω ψυχολογικών μηχανισμών (πχ απόσπαση προσοχή από αυτόματες αρνητικές σκέψεις που συντηρούν τέτοια συναισθήματα, αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας κ.λπ.).
Με την ανακοίνωση των μέτρων γενικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας, υπήρξε ένα ποσοστό ανθρώπων που επέδειξε εξαιρετική αδυναμία και απειθαρχία στην τήρηση αυτών, αντιδρώντας μάλιστα πολλές φορές οξύθυμα. Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν άνθρωποι που επέδειξαν από την αρχή της υγειονομικής αυτής κρίσης υπευθυνότητα για χάρη της ατομικής και δημόσιας υγείας . Πως σχολιάζετε αυτές τις αντιδράσεις; Είναι έλλειψη παιδείας η απειθαρχία ή συμβαίνει κάτι άλλο;
Η γνώμη μου είναι πως, συγκριτικά με την έκταση και τη σοβαρότητα του προβλήματος, τα περιστατικά έντονης διαμαρτυρίας, απειθαρχίας στα μέτρα και οι σκηνές πανικού ήταν σχετικά περιορισμένα. Η φύση αυτών είναι πολυπαραγοντική. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις, το υπόβαθρο τέτοιων συμπεριφορών μπορεί να είναι η -ενδεικτική παιδείας- έλλειψη συλλογικής ευθύνης. Συνολικά, θεωρώ ότι οι αντιδράσεις που περιγράφετε ήταν απόρροια του πρώτου σοκ, ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων και αλλαγών. Ακούμε να γίνεται λόγος για πολέμους, φυσικές καταστροφές, πανδημίες αλλά η εγγύτητα του κινδύνου καθορίζει το πόσο μας αφορούν, καθώς και τις αποκρίσεις μας σε αυτά. Ακόμα και οι λέξεις «καραντίνα» και «απομόνωση», που συνιστούν απαραίτητα προληπτικά μέτρα για τη μείωση του ρίσκου της μόλυνσης από τον ιό και της επιμόλυνσης, ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη στο πρώτο άκουσμά τους. Με την κατάλληλη ενημέρωση ωστόσο, η κατάσταση ομαλοποιήθηκε και είμαι αισιόδοξη ότι τέτοια περιστατικά θα μειωθούν περαιτέρω και αισθητά. Ήδη οι συμπολίτες μας επιδεικνύουν αξιέπαινη συμμόρφωση στα μέτρα.
Το άγχος, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα ποια ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορεί να προκαλέσει αν δεν θεραπευτεί έγκαιρα; Σε ποια περίπτωση κάποιος πρέπει να ζητήσει ψυχολογική υποστήριξη και πόσο δύσκολο είναι να παραδεχτεί ότι τη χρειάζεται; Αποτελεί ακόμη ταμπού στην Ελλάδα η επίσκεψη στον ψυχολόγο;
Η συνεκτίμηση των ψυχολογικών παραγόντων στη μελέτη της υγείας συνιστά μία ιδέα στην οποία πλέον εστιάζει η επιστημονική κοινότητα και έχει ενταχθεί στην πρακτική της δυτικής ιατρικής. Το χρόνιο στρες έχει συσχετιστεί στη βιβλιογραφία τόσο με ψυχικά, όσο και με σωματικά νοσήματα, αφού (κυρίως μέσω της διέγερσης της συμπαθητικής μοίρας του αυτόνομου νευρικού συστήματος αλλά και της έκκρισης των ορμονών του στρες) δημιουργεί συνθήκες πρόσφορες είτε για την εμφάνιση συμπτωμάτων των λεγόμενων ψυχοσωματικών διαταραχών, είτε για τη συντήρηση και την έξαρσή τους. Παρόλα αυτά, πρέπει να σημειωθεί ότι η σχέση μεταξύ στρες και νόσου δεν είναι αιτιολογική. Το στρες όταν εκτρέπεται από το αρχικό επιβιωτικό σκοπό του, δηλαδή την προσαρμογή, μπορεί να πυροδοτήσει νοσογόνες διεργασίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελεί απόλυτη αιτία εμφάνισης μίας νόσου.
Το πότε πρέπει κανείς να αποτανθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας, είναι ένα πολύ προσωπική υπόθεση. Μπορούμε να θέσουμε εδώ το κριτήριο της λειτουργικότητας: όταν ένα άτομο νιώσει ότι η ψυχολογική του κατάσταση επηρεάζει τη λειτουργία του σε έναν ή περισσότερους τομείς της ζωής (επαγγελματικό, κοινωνικό κ.λπ.), τότε αυτό είναι ένα καλό σημείο να σκεφτεί κι αυτό το ενδεχόμενο. Η αναζήτηση υποστήριξης σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί αδυναμία, το ακριβώς αντίθετο. Το να αναγνωρίσει κανείς και να παραδεχτεί στον ίδιο του τον εαυτό ότι έχει ανάγκη από βοήθεια και να κινητοποιηθεί για την αναζήτηση της λύσης, προϋποθέτει μεγάλο σθένος. Από την άλλη, το να αγνοεί κανείς το πρόβλημα, να το κρύβει κάτω από το χαλί είναι αρκετά ριψοκίνδυνο, καθότι, κάποια στιγμή, οι συνθήκες θα το τροφοδοτήσουν και θα το διογκώσουν.
Θεωρώ ότι κοινές παρανοήσεις του τύπου «όποιος πηγαίνει σε ψυχοθεραπευτή έχει σοβαρό ψυχικό πρόβλημα» ή ακόμα χειρότερα « είναι τρελός», σε μεγάλο βαθμό ανήκουν στο παρελθόν αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχουν εξαλειφθεί. Έχω την ελπίδα ότι, με την πάροδο του χρόνου, η δυσπιστία των Ελλήνων απέναντι στη ψυχοθεραπεία όλο και θα αμβλύνεται.
Πόσο σημαντικό θεωρείτε ότι είναι για την ψυχολογία και την ψυχική ηρεμία του ανθρώπου, στην εποχή του νέου κορωνοϊού η ικανότητα να αντιληφθεί ότι η παραμονή στο σπίτι, δεν είναι επιβολή αλλά μια παγκόσμια και προσωρινή αναγκαία συνθήκη που επιτάχθηκε για την ασφάλεια της δημόσιας υγείας;
Το ξέσπασμα της λοίμωξης από τον κορωνοϊό (Covid-19) καθώς και ο χαρακτηρισμός αυτής ως πανδημία, σε συνδυασμό με τα επιβεβλημένα από τις αρμόδιες αρχές μέτρα, αποτελεί αναμφίβολα και συνολικά μία στρεσογόνα συνθήκη. Οι οδηγίες για την παραμονή όλων στο σπίτι αλλά και την κοινωνική απόσταση (social distance) είναι ξεκάθαρες. Το δίχως άλλο, τέτοιες καταστάσεις μας βρίσκουν απροετοίμαστους. Καλούμαστε λοιπόν, να προσαρμοστούμε σε μία νέα πραγματικότητα, κι αυτό συνιστά μία μεγάλη πρόκληση για την ψυχική ανθεκτικότητα. Ας έχουμε στο νου μας ότι κάθε προσαρμογή σε οτιδήποτε καινούριο προκαλεί στρες, άλλες φορές περισσότερο κι άλλες λιγότερο. Από εκεί και πέρα είναι θέμα οπτικής. Αυτό δηλαδή που καθορίζει τη συναισθηματική μας αντίδραση στα εξωτερικά γεγονότα, δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα νοηματοδοτούμε. Αν λοιπόν σκεφτούμε ότι η συμμόρφωσή μας στα μέτρα είναι η σπουδαιότερη συμβολή μας απέναντι στο κοινό καλό, γιατί εν ολίγοις με αυτή τη συμπεριφορά περιορίζουμε την επιμόλυνση από τον ιό και σώζουμε ζωές, η παραμονή στο σπίτι δεν θα σημαίνει πια επιβολή αλλά συνειδητή επιλογή. Αυτή η αλλαγή οπτικής έχει ευεργετική επίδραση στη ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και σίγουρα μπορεί να ενισχύσει θετικά τη διατήρηση της συμπεριφοράς παραμονής στο σπίτι.
O κατ’ οίκον αναγκαστικός περιορισμός, η απώλεια της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, η απομάκρυνση από αγαπημένα μας πρόσωπα και η αβεβαιότητα αυτής της κατάστασης ,μπορεί να επιφέρει προβλήματα στις κοινωνικές μας σχέσεις, αύξηση ψυχικών διαταραχών ή άλλους κινδύνους στην υγεία;
Τα συνήθη αναφερόμενα συναισθήματα, ως απάντηση στις συνθήκες που περιγράφετε, είναι έντονο άγχος και φόβος γι αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση, ανησυχία για την υγεία του ίδιου του ατόμου αλλά και των αγαπημένων του προσώπων. Η αγωνία για πιθανή εκδήλωση της ασθένειας ή επιμόλυνση των οικείων είναι έντονη. Συχνά συνοδεύεται από αλλαγές στην όρεξη για φαγητό αλλά και τα μοτίβα του ύπνου, δυσκολία στη συγκέντρωση και αύξηση χρήσης ή κατάχρησης ουσιών, ειδικά σε άτομα που έχουν ήδη μία τέτοια ευαλωτότητα. Επιπροσθέτως, τα άτομα ενδέχεται να βιώσουν ανία, θλίψη, αίσθημα αβοηθητότητας και μοναξιά εξαιτίας μειωμένων κοινωνικών επαφών. Δεν είναι σπάνια η σύγχυση, η ευερεθιστότητα και ο θυμός κυρίως λόγω της απομόνωσης, που μπορεί από κάποιους να βιώνεται ως στέρηση της ατομικής τους ελευθερίας. Κατά συνέπεια, μπορούν να παρατηρηθούν εντάσεις στις σχέσεις και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, που επιδεινώνονται από την καθημερινή τριβή με τους συμβίους. Μετά τον πρώτο καιρό της καραντίνας, αναφέρεται συναισθηματικό μούδιασμα και εξουθένωση (πχ «Δεν αντέχω άλλο, δεν μπορώ να ασχοληθώ με αυτή την κατάσταση, κουράστηκα»). Για όσους είναι φορείς του ιού ή έχουν νοσήσει υπάρχει πιθανώς και αίσθημα στιγματοποίησης. Τέλος, υπάρχουν αναφερόμενες υποτροπές χρόνιων νοσημάτων, κυρίως δε αυτοάνοσων που είναι γνωστό ότι επηρεάζονται άμεσα από τον ψυχολογικό παράγοντα.
Ποια θεωρείτε ότι θα είναι η αναμενόμενη συμπεριφορά μας κατά την επανένταξη μας στην κανονικότητα μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων;
Στηριζόμενη στη βιβλιογραφία προκειμένου να αποφευχθεί το ρίσκο αυθαίρετων προβλέψεων, μπορώ να αναφέρω ότι ακόμα και μετά το πέρας μίας τέτοιας κατάστασης, δεν είναι ασύνηθες άτομα να εμφανίζουν υψηλά ποσοστά μετατραυματικών συμπτωμάτων αλλά και συμπεριφορών αποφυγής. Οι μελέτες δείχνουν ότι άτομα που έχουν βιώσει καραντίνα, ή γενικά επείγουσες καταστάσεις, απειλητικές για τη δημόσια υγεία, μπορεί να παρουσιάσουν συμπτωματολογία ή ακόμα και διαταραχές σχετιζόμενες με το στρες, ακόμα και μετά τη λήξη του «συναγερμού». Για παράδειγμα, μετά την επιδημία του ιού SARS συμμετέχοντες σχετικών μελετών συνέχιζαν, για μεγάλο διάστημα μετά την άρση των μέτρων, να μην εμφανίζονται στην εργασία, να αποφεύγουν δημόσιους χώρους και πολυκοσμία και να παραμένουν απομακρυσμένοι από τους οικείους τους. Είναι χρήσιμο να είμαστε προετοιμασμένοι και για τέτοια ενδεχόμενα, ακόμα κι αν δεν χρειαστεί να τα αντιμετωπίσουμε σε καθολικό βαθμό. Από την άλλη μεριά, η άρση των μέτρων θα επιφέρει μεγάλη ανακούφιση και θετικά συναισθήματα. Συνολικά, η προσαρμογή στην «μετά ιόν» πραγματικότητα και η επάνοδος στην καθημερινότητα συνιστά μία πρόκληση, την οποία, διατηρώντας την αισιοδοξία και τη ψυχραιμία μας, θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε προοδευτικά και με επιτυχία.
Οι άνθρωποι που είχαν μειωμένες κοινωνικές επαφές και δραστηριότητες και πριν τον περιορισμό των μετακινήσεων πόσο δύσκολο τους είναι σήμερα να διαχειριστούν την υπάρχουσα κατάσταση, βιώνοντας τη μοναχικά και πως αυτή επιβαρύνει τη ψυχική τους υγεία; Τι τους προτείνετε;
Η διατήρηση του υπάρχοντος, έστω και περιορισμένου, κοινωνικού δικτύου, είναι απαραίτητη στη δεδομένη κατάσταση, και «σύμμαχος» σε αυτό είναι η τεχνολογία. Οι τηλεπικοινωνίες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο, προκειμένου να εκπληρωθεί η ανάγκη μας για ανθρώπινη επαφή και συντροφικότητα. Μέσω της ουσιαστικής επικοινωνίας με τους άλλους, το αρνητικό συναισθηματικό φορτίο μειώνεται. Προτροπή των ειδικών είναι η έκφραση των συναισθημάτων, που βιώνονται ως απόρροια των τωρινών συνθηκών, στα οικεία πρόσωπα. Άλλωστε, όλοι μοιραζόμαστε περίπου τα ίδια συναισθήματα· η συγκυρία αυτή μπορεί να μετουσιωθεί σε μία καλή ευκαιρία για αλληλοϋποστήριξη και συναισθηματική εγγύτητα. Το πλεόνασμα του ελεύθερου χρόνου στην απομόνωση μπορεί να αξιοποιηθεί μέσω της επανεξέτασης των επιλογών και της αναθεώρησης όσων δεν είναι πια λειτουργικές. Αν κάποιος καταλήξει στο ότι η μοναχικότητα δεν τον αντιπροσωπεύει στο βαθμό που νόμιζε ή ότι θα επιθυμούσε να εμπλουτίσει το καθημερινό του πρόγραμμα με κάποιες δραστηριότητες μπορεί, ορμώμενος από αυτή τη συνειδητοποίηση και αξιοποιώντας τους παραπάνω τρόπους, να δικτυωθεί κοινωνικά, να κάνει το πρώτο βήμα δείχνοντας έμπρακτο ενδιαφέρον για τις ήδη υπάρχουσες σχέσεις, όπως και να καταφύγει σε δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να του προσέφεραν χαρά στο παρελθόν και να τις είχε παραμελήσει. Όλα αυτά βέβαια, καλούμαστε να τα προσαρμόσουμε στα πλαίσια του εφικτού δεδομένων των μέτρων. Ωστόσο, η δυνατότητα για γόνιμη ενδοσκόπηση που δίνεται σε αυτή τη φάση, μπορεί να καρποφορήσει και μετά την άρση των μέτρων οδηγώντας σε αναπλαισίωση της καθημερινότητας.
Η ταχεία πληροφόρηση και παραπληροφόρηση των ημερών, πώς επιδρά στη συλλογική ψυχολογία και στη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων; Τι πρέπει να αποφύγουν κατά την ενημέρωση τους;
Ας συμφωνήσουμε πρώτα, στο ότι η άμεση, επαρκής και έγκυρη ενημέρωση είναι ζωτικής σημασίας για την καλή κατανόηση τόσο της υπάρχουσας κατάστασης, όσο και της χρησιμότητας των μέτρων. Σημαντικό όμως είναι να μη φτάσουμε στο άκρο της υπερπληροφόρησης. Η παρατεταμένη έκθεση σε δυσάρεστες ειδήσεις και εικόνες «τροφοδοτεί» τα αρνητικά συναισθήματα. Επιπλέον, η διαστρεβλωμένη αντίληψη του κινδύνου προκαλεί στρες, γι’ αυτό πρέπει να αποφευχθεί μέσω της ορθής πληροφόρησης. Ως εκ τούτου, χρήσιμη θα ήταν η επιλογή από το ίδιο το άτομο, ενός ή δύο συγκεκριμένων και αξιόπιστων μέσων ενημέρωσης που το ίδιο εμπιστεύεται, αλλά και περιγεγραμμένων χρονικών διαστημάτων, κατά τα οποία θα πληροφορείται για τις εξελίξεις. Το φιλτράρισμα των πηγών πληροφόρησης, συνεπώς, είναι εξαιρετικά σημαντικό. Καλό θα ήταν να επικεντρωνόμαστε σε όσα προέρχονται από τους επίσημους αρμόδιους φορείς και τους επαγγελματίες υγείας. Τέλος, η εστίαση στα πραγματικά δεδομένα και όχι σε εικασίες ή καταστροφολογικές ερμηνείες σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ψυχραιμίας.
Σύμφωνα με τον Γάλλο γιατρό και συγγραφέα Gustave Le Bon, η δυναμική της μάζας παίζει σημαντικό ρόλο στη ψυχολογία των ανθρώπων. Οι ιδέες, οι απόψεις και οι πεποιθήσεις όταν ταυτίζονται είναι μεταδοτικές όπως οι ‘’ιοί’’. Πως το σχολιάζετε και πόσο επικίνδυνη είναι μια τέτοια ταύτιση στις μέρες μας από ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τη πανδημία του Covid-19 με καχυποψία και πλήρη δυσπιστία;
Πράγματι, όταν οι καταστάσεις ξεφεύγουν από τον γενικότερο έλεγχο, παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα. Προκύπτουν θεωρίες και σενάρια, βασισμένα στην παραπληροφόρηση, αρκετά ομοιογενή μεταξύ τους έτσι ώστε να είναι πιστευτά και να μεταδίδονται εύκολα και γρήγορα. Η άρνηση που επέρχεται μετά το πρώτο σοκ μπροστά σε έναν τέτοιο κίνδυνο μπορεί να ευνοήσει αυτή τη μετάδοση. Παρόλα αυτά, δεν παρατηρείται κάτι τέτοιο σε αυτή τη φάση, τουλάχιστον για την πλειονότητα των συμπολιτών μας. Μετά τη φάση της αναταραχής, η εστίαση στην πραγματικότητα, τα δεδομένα που έχουμε και την έγκυρη ενημέρωση από τους αρμόδιους, μπορεί να μας προασπίσει απέναντι στην καχυποψία και την αμφιβολία οι οποίες τελικά, μόνο άγχος μπορεί να επιφέρουν.
Αναφορικά, με τα κρούσματα της ενδοοικογενειακής βίας, πως σχολιάζετε την αύξηση τους ενόψει κορωνοϊού; Μπορεί να επιτευχθεί ένα καλό κλίμα στην οικογένεια; Και αν ναι, με ποιο τρόπο;
Δυστυχώς είναι αναμενόμενο, με το ξέσπασμα μίας τέτοιας κατάστασης κινδύνου για τη δημόσια υγεία, που επιφέρει γενικότερα κλυδωνισμούς σε πολλά επίπεδα, να αυξάνονται και τέτοια δυσάρεστα και τιμωρητέα περιστατικά. Σε ένα ζευγάρι ή μία οικογένεια που υπάρχει τέτοιο υπόβαθρο, η οικονομική ανασφάλεια, η εργασιακή αβεβαιότητα, η απομόνωση από το υπόλοιπο κοινωνικό περιβάλλον και η υποχρεωτική συνύπαρξη των μελών στον ίδιο χώρο που επιφέρει μία πανδημία, θα αυξήσουν τις εντάσεις, άρα και τα κρούσματα βίας. Εδώ δεν γίνεται λόγος πια για βελτίωση του ενδοοικογενειακού κλίματος. Τα δεδομένα που συλλέγονται πρέπει να επιστήσουν την προσοχή των αρμόδιων αρχών, ώστε να είναι σε ετοιμότητα για τον εντοπισμό και την άμεση ανταπόκριση σε τέτοια περιστατικά. Θα πρέπει να φτάσει το μήνυμα, σε όποιον βιώνει βία, ότι αυτή ποτέ δεν δικαιολογείται, όποιες κι αν είναι οι εξωτερικές συνθήκες.
Τι συμβουλεύετε στους γονείς ώστε να διαχειριστούν με ψυχραιμία τα συναισθήματα τους και να μην προκαλέσουν στα παιδιά περισσότερη ανησυχία και φόβο για την κατάσταση που επικρατεί;
Τα παιδιά συνιστούν, αναμφίβολα, μία ευαίσθητη πληθυσμιακή ομάδα, που απαιτεί λίγο περισσότερη προσοχή στη διαχείριση της υπό τέτοιες συνθήκες. Οι γονείς πρέπει να αποφεύγουν την απευθείας έκθεση των παιδιών στα ΜΜΕ. Καλούνται οι ίδιοι, με γλώσσα κατάλληλη και κατανοητή να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τα τεκταινόμενα, και να ερμηνεύσουν τις καταστάσεις, καταλήγοντας στο συμπέρασμα της αναγκαιότητας του περιορισμού στο σπίτι. Σε καμία περίπτωση δεν συνίσταται η απόκρυψη της αλήθειας, αφού, ούτως ή άλλως, τα παιδιά αντιλαμβάνονται, έστω και με διαισθητικό τρόπο τις αλλαγές και την αναταραχή που επιφέρουν. Καλό θα ήταν να ενθαρρύνουν τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους για την κατάσταση, μέσα στο ασφαλές τους περιβάλλον. Η ζωγραφική μπορεί να βοηθήσει πολύ σε αυτό. Να είναι εκεί για να τα ακούσουν ενεργητικά και να συζητήσουν τους ενδεχόμενους φόβους τους και τον πιθανό εκνευρισμό τους. Η συγκυρία της απομόνωσης στο σπίτι, παρέχει στους γονείς τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν επαρκή ερεθίσματα και να εμπλακούν μαζί με τα παιδιά σε παιχνίδια και δημιουργικές δραστηριότητες, περνώντας ποιοτικό χρόνο, που ίσως η μέχρι τώρα καθημερινότητα να τους στερούσε. Θα πρέπει επίσης, να δημιουργήσουν μία ρουτίνα η οποία να προσομοιάζει με αυτή πριν την πανδημία: σταθερές ώρες ύπνου, γευμάτων, εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για να μην δυσκολευτούν στην επανένταξή τους στο σχολείο και τέλος, άσκησης και παιχνιδιού. Αυτό που προέχει είναι να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά να καταλάβουν, ότι θα επέλθει ένα τέλος στα μέτρα όσο και στην πανδημία, και να τους δημιουργούν ευχάριστες και αισιόδοξες εικόνες για το μέλλον, επ’ ουδενί όμως πλασματικές.
Κοινωνική απομόνωση και εφηβεία. Πως αντιμετωπίζεται;
Λόγω της εξοικείωσής τους με την τεχνολογία, τα διαδικτυακά παιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι έφηβοι πιθανώς να καταφύγουν σε μία τέτοια υπεραπασχόληση. Μία τέτοια στρατηγική όμως, δεν θα είναι αποτελεσματική. Η φυσιολογικοποίηση των συναισθημάτων των εφήβων για την παρούσα κατάσταση από τους γονείς και το εγγύς περιβάλλον είναι βασικός τρόπος αντιμετώπισης. Θα πρέπει οι έφηβοι να νιώσουν ότι το ενδεχόμενο άγχος ή ο εκνευρισμός τους είναι αναμενόμενα. Καλό θα ήταν οι γονείς να τους παροτρύνουν να εκφραστούν ελεύθερα για όσα τους προβληματίζουν. Μπορούν, επίσης, ορμώμενοι από θετικά γεγονότα ή παραδείγματα συνανθρώπων σε αυτή τη δύσκολη πραγματικότητα που διανύουμε, να κάνουν αντίστοιχες συζητήσεις με τους εφήβους, προκειμένου να τους εμφυσήσουν και αξίες, όπως η προσφορά στην κοινότητα και ο σεβασμός του διπλανού. Σχετικά με την καθημερινή τους ρουτίνα, ισχύει ό,τι αναφέραμε για τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες.
Προσφέρετε τις υπηρεσίες σας, στις τηλεφωνικές γραμμές πρώτης βοήθειας αλλά και στις γραμμές μέσω τηλεδιάσκεψης που δημιούργησε το Αιγινήτειο Νοσοκομείο παρέχοντας συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη στους πολίτες. Ποια είναι τα ωράρια λειτουργίας; Πείτε μας λίγα λόγια για αυτή την πρωτοβουλία.
Επρόκειτο για μία πρωτοβουλία αλληλεγγύης της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ, του Αιγινητείου Νοσοκομείου, προκειμένου να ανταποκριθεί άμεσα στην ανάγκη των συμπολιτών μας για στήριξη στο αίσθημα του αβοήθητού που προκάλεσε η νέα αυτή, επείγουσα συνθήκη. Είχα την χαρά και την τιμή να συμμετέχω σε αυτό το σπουδαίο εγχείρημα από την αρχή. Πρόσφατα, εξαιτίας της αυξημένης ανταπόκρισης της γραμμής σε πανελλαδικό επίπεδο, το Υπουργείο Υγείας, προχώρησε στην «ένωση» κι ενίσχυση παρόμοιων πρωτοβουλιών, και αναβάθμισε τη γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε πενταψήφια. Αυτό σημαίνει πρακτικά, ότι οποιοσδήποτε νιώθει την ανάγκη για ψυχολογική/ψυχιατρική υποστήριξη, μπορεί να καλέσει στο 10306 και να κατευθυνθεί αυτόματα, στην αρμόδια ειδικότητα επαγγελματία ψυχικής υγείας, στην οποία εμπίπτει το αίτημά του. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η γραμμή, λειτουργεί επί 24ώρου βάσεως, όλες τις ημέρες της εβδομάδας, και βρίσκεται υπό την εποπτεία του Αιγινητείου Νοσοκομείου.
(Σημ. Εξαιρέσεις στην 24ωρη λειτουργία της γραμμής αποτελούν η παροχή ψυχιατρικής βοήθειας σε πάσχοντες από ψυχικό νόσημα, ψυχολογικής στήριξης υγειονομικού προσωπικού και κοινωνικής στήριξης. Για τα αιτήματα αυτά η γραμμή λειτουργεί από τις 8:00 έως τις 20:00).
Έλλη Κουμάνταρου Μαλισιόβα (σύντομο βιογραφικό)
Απόφοιτη Τμήματος Ψυχολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών “ Έλεγχος του Στρες και Προαγωγή της Υγείας”, Ιατρική Σχολή Αθηνών
Εξωτερική Συνεργάτιδα Ειδικού Ιατρείου Ιδεοψυχαναγκαστικής Δ/χης και Μονάδας Θεραπείας Συμπεριφοράς, Α’ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής, Αιγινητείου Νοσοκομείου
Μετεκπαιδευτικά σεμινάρια στην Κλινική Ψυχοπαθολογία (ΕΠΙΨΥ) και στις Κλινικές Δεξιότητες στη Ψυχοπαθολογία (ΕΨΕ)
Εκπαιδευόμενη στο πρόγραμμα «Κλινική Εκπαίδευση στις Γνωσιακές Ψυχοθεραπείες», ΕΠΙΨΥ – Αιγινήτειο Νοσοκομείο
η BAΓIA ΣEPAΦEIMIΔOY Δημοσιογράφος – Πολιτικός Eπιστήμων.
