Του Αλέξανδρου Σταματουλάκη
«Το έντερο είναι το κλειδί για την καλή ή την κακή υγεία μας».
Παίζουμε τις καθυστερήσεις;
Κι ενώ στο παραπάνω συμπέρασμα έχει καταλήξει πριν χιλιάδες χρόνια ο Ιπποκράτης, η Αγιουρβέδα, δηλαδή η παραδοσιακή ινδική ιατρική, και η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, η σύγχρονη επιστήμη μόλις την τελευταία δεκαετία άρχισε να ασχολείται σοβαρά μ’ αυτό το ζήτημα.
Πολλές έρευνες σε φημισμένα πανεπιστήμια ξεκίνησαν, για να βρουν το τι και πώς κάνουν το έντερο «κλειδί της υγείας μας». Οι προβολείς έπεσαν σ’ αυτό που ονομάστηκε μικροβίωμα (κατά το γονιδίωμα, το σύνολο δηλαδή των γονιδίων μας, που περίπου φθάνουν στον αριθμό των 20.000).
Βρε, καλώς τους τους συγκάτοικους:
Με το που θα γεννηθεί ένα μωρό, τα μικρόβια του κόλπου της μητέρας δείχνουν επεκτατικές διαθέσεις και σπεύδουν να σχηματίσουν αποικίες στο νεογέννητο κορμάκι. Μέχρι τα δύο χρόνια του παιδιού αυτή η μικροβιακή χλωρίδα αυξάνεται προερχόμενη και από άλλες πηγές και καταλαμβάνει το έντερο, το δέρμα και όλες τις σωματικές κοιλότητες που θα βρει διαθέσιμες (μάτια, πνεύμονες ουρήθρα κ.λπ.).
Κι ενώ το σύνολο των ανθρώπινων κυττάρων είναι περίπου ένα τρις, το μεταναστευτικό κύμα αυτών των μονοκύτταρων οργανισμών -βακτήρια, μύκητες- αγγίζει τα 100 τρις. Το μέγεθος αυτών των απρόσκλητων συγκάτοικων είναι το 1/10 του ανθρώπινου κυττάρου.
Το σύνολο αυτών των μικροοργανισμών που θα συμβιώνουν μαζί μας για μια ολόκληρη ζωή αποτελεί το μικροβίωμα και είναι διαφορετικό για κάθε άνθρωπο (κάτι σαν δακτυλικά αποτυπώματα του εντέρου). Αυτή η μοναδικότητα ελάχιστα οφείλεται στα γονίδια του κάθε ανθρώπου. Εξωτερικοί, περιβαλλοντικοί, παράγοντες παίζουν τον πρώτο ρόλο, ενώ και οι ψυχικοί διεκδικούν μια γενναία συμμετοχή στη διαμόρφωση της εντερικής χλωρίδας.
Οι γνώσεις μας γι’ αυτούς τους μόνιμους επισκέπτες είναι ακόμα περιορισμένες, αλλά ό, τι γνωρίζουμε, μας γεμίζει αισιοδοξία για το -εγγύς- μέλλον. Οι μεγάλοι πρωταγωνιστές σ’ αυτή τη νέα προοπτική είναι οι μικροοργανισμοί του εντέρου-10 τρις «ζωηρά» και γεμάτα καλές διαθέσεις», συνήθως, μονοκύτταρα όντα.
Οι «καλοί», οι «κακοί» και οι «άσκημοι»:
Η τεράστια πλειοψηφία των μικροοργανισμών του εντέρου λειτουργεί προς όφελος του ανθρώπινου οργανισμού -πληρώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το νοίκι τους για τη «φιλοξενία- και αποτελούν τα προβιοτικά. Υπάρχουν όμως και μερικοί «ζόρικοι» τύποι μέσα στην πολυπληθή γειτονιά του μικροβιώματος, που κάτω από ορισμένες συνθήκες παίρνουν «το πάνω χέρι», κερδίζουν τους «καλούς» και τότε προκαλούν διάφορες νοσηρές καταστάσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτοί είναι οι δυνητικά παθογόνοι μικροοργανισμού, που εξελίσσονται σε παθογόνους και τότε σπεύδει η ιατρική επιστήμη να υπερασπιστεί τον άνθρωπο.
Η εσωτερική επένδυση του εντέρου, ο εντερικός βλεννογόνος (κυρίως εντερικά κύτταρα), αποτελεί ένα είδος φραγμού, για να μη ξεφεύγουν έξω από το έντερο ουσίες που δεν πρέπει να ξεφεύγουν. Καθώς το μικροβίωμα είναι ένα τεράστιο εργαστήρι, η επεξεργασία των τροφών απ’ αυτό παράγει 50.00-100.00 προϊόντα επεξεργασίας (μεταβολίτες). Αν κάποιες ουσίες απ’ αυτές ξεφύγουν από το έντερο, ενώ δε θα έπρεπε, τότε προκαλούνται διάφορες νοσηρές καταστάσεις που έχουν σχέση με το ανοσοποιητικό σύστημα ή το μεταβολισμό (όπως η δυσανεξία στη λακτόζη).
Η «φιλάνθρωπη» δραστηριότητα του (εντερικού) μικροβιώματος:
Η εντερική χλωρίδα:
-Βοηθά στην πέψη με τη διάσπαση των τροφών που προκαλεί.-Ενισχύει την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών των τροφών.
-Εμποδίζει τους «κακούς» μικροοργανισμούς να αναπτυχθούν και να προκαλέσουν ζημιές στον ανθρώπινο οργανισμό.
-Συντελεί στην ισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος και στη μη εμφάνιση αλλεργιών.
-Βοηθά στην καταπολέμηση της κατάθλιψης με την παραγωγή κάποιων ποσοτήτων ντοπαμίνης και σεροτονίνης, ενώ παράγει επίσης βιταμίνες Β3 και Β6, φυλλικό οξύ, λακτάση (αντιμετωπίζει δυσανεξίες στη λακτόζη), αντιβιοτικές ουσίες.
-Προωθεί την «επικοινωνία» του εντέρου με άλλα όργανα, ώστε να πετυχαίνεται ένα αρμονικό, ολιστικό αποτέλεσμα. Επιστήμονες του UCLA διαπίστωσαν πως εγκεφαλικά σήματα επηρεάζουν την εντερική χλωρίδα, αλλά κι αυτή επιδρά στην εγκεφαλική δομή. Σε άτομα με παιδικά ψυχικά τραύματα υπήρχε ένα συνεχές πινγκ-πονγκ μεταξύ εγκεφάλου και εντέρου που συντηρούσε το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου. Βρέθηκε επίσης πως το γαλακτικό οξύ από την υπερδραστηριότητα των μυών επηρεάζει την εντερική χλωρίδα (Οι μαραθωνοδρόμοι είχαν «καλύτερο» μικροβίωμα απ’ αυτό των ποδηλατών)
Βοηθώντας τους «καλούς»:
Τα προβιοτικά, οι «καλοί» μικροργανισμοί του μικροβιώματος, μπορούν να εισάγονται στο έντερο μαζί με κάποιες τροφές που τους περιέχουν ενισχύοντας έτσι την εντερική χλωρίδα. Πρεβιοτικά, είναι διάφορες ουσίες που εισάγονται ως τροφές στον ανθρώπινο οργανισμό και αποτελούν επίσης θρεπτικά συστατικά της εντερικής χλωρίδας. Ωστόσο η χρήση των προβιοτικών είναι πιο αποτελεσματική από τη χρήση των πρεβιοτικών. Όμως όλα τα προβιοτικά δεν είναι το ίδιο χρήσιμα για όλους τους ανθρώπους ούτε αποτελεσματικά για όλες τις ασθένειες (εξαιτίας της μοναδικότητας του κάθε μικροβιώματος).
Τροφές που περιέχουν προβιοτικά είναι: Το γιαούρτι (Προτιμότερο: Το κατσικίσιο, το λιγότερο βιομηχανοποιημένο -η παστερίωση καταστρέφει- το ενισχυμένο με προβιοτικά, όπως γαλακτοβάκιλους). Το κεφίρ (Στη διάθεση του αναγνώστη συνταγή παρασκευής στο σπίτι). Το ξινολάχανο. Το τουρσί. Η μαύρη σοκολάτα. Το ξινόγαλο. Το ψωμί με προζύμη. Πρεβιοτικά περιέχουν: Τα φρούτα και τα λαχανικά (ιδίως πικραλίδες, κρεμύδι, σκόρδο, αγκινάρες, σπαράγγια, όσπρια, μπανάνες, σέλερι, ρίζες και κόνδυλοι, γλυκοπατάτες, λάχανα, μπρόκολα, μηλόξυδο, η κομπούχα-τσάι της Μαντζουρίας. (Σημασία έχει η ποικιλία κι όχι η ποσότητα).
Εκτός από τη διατροφή κι άλλες καθημερινές συνήθειες και πρακτικές επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την εντερική χλωρίδα. Η καλή διάθεση και η αποφυγή άγχους. Η αλκαλική δίαιτα, η αποφυγή τοξικών συνηθειών, όπως το κάπνισμα». Τα αντιβιοτικά στη μάχη που δίνουν ενάντια σε παθογόνα μικρόβια, ως παράπλευρη απώλεια καταστρέφουν τμήμα της εντερικής χλωρίδας (Όχι χρήση τους χωρίς ιατρική ένδειξη). Στην ενίσχυση της εντερικής χλωρίδας χρησιμοποιήθηκε σε σοβαρές περιπτώσεις και η μεταμόσχευση κοπράνων από υγιή δότη.
Εν αναμονή του «θαύματος».
Σ’ αυτή την ξέφρενη δραστηριότητα του μικροβιώματος στο έντερο, όπως αδρά περιγράφηκε παραπάνω, στηρίζονται πολλές βάσιμες ελπίδες πως «διορθώνοντας» το ή ενισχύοντας το γενετικά, διατροφικά ή φαρμακευτικά θα καταπολεμηθούν παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία, αρθρίτιδες, ο ερυθηματώδης λύκος, η νόσος Hashimoto, η κατά πλάκας σκλήρυνση, η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη, μορφές καρκίνου (εντέρου, μαστού), η νόσος του Crohn, η ελκώδης κολίτιδα, το ευερέθιστο έντερο κ. α. Ήδη ερευνητές του πανεπιστημίου Ροκφέλερ πέτυχαν να τροποποιήσουν γενετικά μια ορισμένη ομάδα της εντερικής χλωρίδας παράγοντας έτσι συγκεκριμένες θεραπευτικές ουσίες.
* Γιατρός, συγγραφέας, ραδιοτηλεοπτικός παραγωγός, πρώην Δήμαρχος Αμπελοκήπων για τρεις τετραετίες. Ζει στη Θεσσαλονίκη
