*Γράφει ο Γρηγόρης Ορφανίδης
Σε μία κοινωνία που συνεχώς αλλάζει, μεταβάλλεται, εξελίσσεται, ο άνθρωπος, και δη ο ενήλικας, σε καμία των περιπτώσεων δεν θα μπορούσε να αγνοήσει την αξία της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση ενηλίκων διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από την εκπαίδευση των παιδιών. Παραθέτοντας την προσωπική μου άποψη μπορώ με βεβαιότητα να διατυπώσω ότι…
Εκπαίδευση
Με τον όρο εκπαίδευση εννοούμε τη συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια την οποία αναλαμβάνουν διάφοροι φορείς και ιδρύματα, προκειμένου να εξασφαλιστούν στους αποδέκτες τα αγαθά της αγωγής. Αναφέρεται (η εκπαίδευση) σε μαθησιακές διαδικασίες που κατευθύνονται από έναν εκπαιδευτικό ή μια ομάδα εκπαιδευτικών. Η εκπαίδευση, παρ’ όλα αυτά, δεν περιορίζεται στον χώρο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Σκόπιμα ή τυχαία όλοι μαθαίνουμε από τους άλλους. Εκπαίδευση είναι η μύηση σε δραστηριότητες της κοινωνίας που αξίζει να μαθευτούν. Είτε συστηματικά και οργανωμένα από φορείς και ιδρύματα είτε τυχαία μέσω δραστηριοτήτων της κοινωνίας, η εκπαίδευση αποσκοπεί στην ανάπτυξη νέων ταυτοτήτων, στη διερεύνηση νέων τρόπων σκέψης και ύπαρξης. Δεν είναι απλώς και μόνο διαμορφωτική αλλά μετασχηματιστική διαδικασία. Κατευθύνει το άτομο από την πληροφορία στη γνώση και τέλος στη σοφία. Γνώση είναι η συστηματική κατανόηση του θέματος που μελετούμε. Η γνώση διαφέρει από την πληροφορία ως προς το ότι το άτομο που πραγματικά γνωρίζει μπορεί να πάει παραπέρα από τα γεγονότα και να κατανοήσει τις αρχές που τα διέπουν, να αναλύσει καταστάσεις και να καταλήξει σε λογικά συμπεράσματα, αποκτώντας σοφία. Μόνο όταν το άτομο αποκτήσει σοφία θα καταστεί εκπαιδευόμενο.
Η σοφία χαρακτηρίζεται από δύο μορφές: την θεωρητική και την πρακτική σοφία. Η θεωρητική σοφία είναι ο κριτικός στοχασμός για τις βαθύτερες αρχές που διέπουν μια πραγματικότητα και η αναδιοργάνωση των σχέσεων της με άλλες περιοχές. Θεωρητική σοφία είναι η αναζήτηση της αλήθειας σε ό,τι αφορά στον κόσμο και στον άνθρωπο. Απαιτεί μελέτη και στοχασμό και χρειάζεται άνεση και ελευθερία. Για να καταστεί ένα άτομο σοφό, πρέπει να αφιερώσει τη ζωή του στην κατάκτηση της μάθησης, θεωρώντας την αυτοσκοπό. Η πρακτική σοφία του ατόμου αναφέρεται στην ικανότητα του να αξιοποιεί την πληροφορία και τη γνώση στις καθημερινές του δραστηριότητες. Είναι αυτή η σοφία που κάνει το άτομο καλό γονέα, καλό πολίτη, καλό επαγγελματία. Η πρακτική σοφία δεν μπορεί να διδαχθεί κατά τρόπο σχολικό, επειδή χρειάζεται εμπειρίες από πρώτο χέρι. Για την αξία των εμπειριών στην ζωή του ανθρώπου έκανε ακόμη και ο Όμηρος αναφορά μέσα από το, κορυφαίο, λογοτεχνικό του έργο Οδύσσεια. Καθώς ο Οδυσσέας βρίσκεται εγκλωβισμένος στην σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου και βλέπει τους συντρόφους του να εξολοθρεύονται απ’ αυτόν, παρουσιάζεται ως “κανένας”. Ένας ανυπόστατος, θα έλεγε κανείς, άνθρωπος. Όταν ο Οδυσσέας περνάει την περιπέτεια -η οποία θα μπορούσε να παραλληλιστεί με την περιπέτεια της ζωής για τον καθένα-, επιβάλλεται, κυριαρχεί και κερδίζει, συστήνεται ως Οδυσσέας ο γιός του Λαέρτη. Ένας άνθρωπος με υπόσταση, χαρακτήρα και προσωπικότητα, έπειτα από τις εμπειρίες που αποκόμισε.
Ενήλικας
Ο όρος “ενήλικας” κατανοείται εύκολα, αλλά δύσκολα μπορεί να οριστεί. Ενήλικος, σύμφωνα με τα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, είναι εκείνος που έχει ολοκληρώσει το στάδιο της σωματικής ανάπτυξης, που έχει μπει στην ηλικία της ωριμότητας και μπορεί να ρυθμίσει μόνος του τη ζωή του, αναφέρεται σε κάποιο στάδιο του κύκλου ζωής του ατόμου. Επομένως τονίζεται, κατά αυτόν το τρόπο, στη βιολογική σημασία, συνδέοντας την έννοια “ενήλικος” με την ηλικία. Πέραν τούτου, στις ανθρώπινες κοινωνίες η ενηλικίωση ορίζεται και από ψυχολογικές, κοινωνικές και σωματικές διαδικασίες και δεν μπορούμε να πούμε ότι ένα άτομο γίνεται απόλυτα ενήλικο σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία. Σύμφωνα με τον M. Knowles ένα άτομο είναι κοινωνικά ενήλικο, όταν ασκεί επιτυχώς τους κοινωνικούς ρόλους τους οποίους η κοινωνία αναθέτει σε ενήλικες, όπως ο ρόλος του εργαζομένου, του γονέα, του πολίτη. Ενω για ένα άτομο ψυχολογικά ενήλικο, πρέπει το ίδιο να θεωρεί τον εαυτό του κύριο υπεύθυνο των πράξεων του. Λαμβάνοντας υπόψιν τις απόψεις ενός εκ των κορυφαίων εκπαιδευτών ενηλίκων, συμπεραίνουμε πως άτομα, τα οποία αναγνωρίζονται από τον νόμο ως ενήλικες, καθώς έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, σε καμία των περιπτώσεων δεν μπορούν να θεωρηθούν κοινωνικά και ψυχολογικά ενήλικες, διότι δεν φέρουν τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά. Παρ’ όλα αυτά εντάσσονται στην κατηγορία αυτή και τα συνέπεια στην εκπαίδευση ενηλίκων, δυσκολεύοντας, έτσι, το έργο των εκπαιδευτών.
Εκπαίδευση Ενηλίκων
Για την εκπαίδευση ενηλίκων η κατάλληλη διδακτική μεθοδολογία δίνει έμφαση σε αυτό που κάνουν οι ενήλικοι μαθητές, υιοθετώντας μια κατεξοχήν συνεργατική, διαλεκτική διαδικασία μάθησης, βασιζόμενη κυρίως στη μάθηση μέσω εμπειρίας και στην αυτοκατευθυνόμενη μάθηση. Για να οριστεί αυτή η ειδική διδακτική μεθοδολογία, χρησιμοποιήθηκε ο όρος ανδραγωγική, ο οποίος υποδηλώνει την αγωγή πέρα από την ηλικία του παιδιού, δηλαδή την αγωγή η οποία αναφέρεται στην ηλικία του άνδρα (ενηλίκου), εκφράζοντας την αποστασιοποίηση της θεωρίας της εκπαίδευσης ενηλίκων από εκείνη των παιδιών. Ορίζεται, λοιπόν, κατα τον Μ. Knowles, η ανδραγωγική ως “η τέχνη και η επιστήμη της διευκόλυνσης των ενηλίκων στην πορεία της μάθησης”. Με άλλα λόγια η παιδαγωγική δίνει έμφαση στον ρόλο του μαθητή. Γι’ αυτό και τα κύρια χαρακτηριστικά της ανδραγωγικής διδακτικής μεθοδολογίας είναι η αυτοκατευθυνόμενη μάθηση και η μαθητοκεντρική διδασκαλία. Οι ενήλικοι έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συνεπώς χρειάζονται ξεχωριστή διδακτική μεθοδολογία. Η ικανότητα να καλλιεργούν και να αναπτύσσουν την περιέργεια τους, δηλαδή να χρησιμοποιούν την αποκλίνουσα σκέψη, η ικανότητα να διατυπώνουν ερωτήσεις στις οποίες μπορεί να δοθεί απάντηση μέσω έρευνας, δηλαδή να χρησιμοποιούν την συγκλίνουσα σκέψη και η ικανότητα να εντοπίζουν τις πιο χρήσιμες και αξιόπιστες πηγές δεδομένων, είναι τα βασικότερα γνωρίσματα των ενήλικων μαθητών, οι οποίοι χρειάζεται να γνωρίζουν για ποιό λόγο πρέπει να μάθουν κάτι.
Για να φτάσουμε, όμως σ’ αυτό το σημείο, να συζητάμε, να αναλύουμε και να στοχαζόμαστε πέρι της ανδραγωγικής, θα πρέπει να δώσουμε κίνητρα για την εκπαίδευση ενηλίκων. Ο ενήλικος μαθητής είναι σκόπιμο να έχει λύσει βασικές ανάγκες, οι οποίες ικανοποιούν βασικές απαιτήσεις του οργανισμού του, όπως η τροφή, η προστασία, η ασφάλεια και η αγάπη. Έχοντας διευθετήσει τις συγκεκριμένες ανάγκες, θα είναι ικανός να εκπληρώσει ανάγκες μάθησης, αυτοπραγμάτωσης και ύπαρξης, οι οποίες είναι ανώτερες καθώς δεν ικανοποιούνται ποτέ πλήρως και έτσι η επίτευξη τους είναι μια δια βίου προσπάθεια. Σε μία κοινωνία η οποία “τρέχει” με φρενήρεις ρυθμούς και χάνοντας κάθε κοινωνική συνοχή, ο άνθρωπος έχει υποταχθεί σε μία συνεχίση, αδιάκοπη προσπάθεια κάλυψης βασικών αναγκών, παραμερίζοντας έτσι πνευματικές, διανοητικές ανάγκες, οι οποίες, εν τέλει, θα τον ανυψώσουν. Παραμερίζοντας κομματικές απόψεις και δίχως καιροσκοπισμούς, η εκάστοτε πολιτική ηγεσία οφείλει να διευκολύνει τους πολίτες της, έτσι ώστε να ξανοιχτούν στα ύδατα της μάθησης. Επιτυγχάνοντας το αυτό μόνο οφελειμένη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί -η πολιτική ηγεσία- , όσον αφορά τον τομέα της αποτελεσματικότητας σε επαγγελματικό επίπεδο.
…η εκπαίδευση ενηλίκων είναι τόσο ανομοιογενείς και διάσπαρτη μέσα στο κοινωνικό σύνολο, σε αντίθεση με την εκπαίδευση παιδιών, που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή. Εντούτοις πότε δεν είναι αργά για το βήμα παραπάνω και ποτέ δεν αρκεί αυτό το βήμα, οπότε και το διανοητικό ταξίδι συνεχίζεται.
*Γρηγόρης Ορφανίδης, εκπαιδευτικός, απόφοιτος τμήματος γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας Α.Π.Θ.
